Ζακ Λακάν: Η διδασκαλία μου, εκδ. Εκκρεμές

Υποπτεύεσαι κάποια ξένα βιβλία – και ξένα βιβλία είναι αυτά που δεν έχεις γνωρίσει διαβάζοντας- για το ότι περιέχουν λέξεις και αλήθειες με τη σκέψη – ή υπό τη σκέπη- των οποίων στο παρελθόν μπορεί να έχεις ωριμάσει συντροφιά με μια πιτζάμα και έναν καφέ ελληνικό αλλά τώρα οι επιπρόσθετοι συλλογισμοί γι’ αυτά τα ασυνόδευτα δέματα επιστροφής- για αυτές τις διεκδικούμενες αλήθειες- θα σε εμπλέξουν πιο βαθιά στη διδασκαλία τους, ώστε να αναρωτηθείς για την ύπαρξη ή τη μη ύπαρξη του ορθού λόγου. Δεν μπορείς να είσαι πια αθώος και ώριμος μαζί.

Υποπτεύεσαι τα βιβλία όπως θα υποπτευόσουν ένα ξένο έγκλημα ακριβώς επειδή έχεις βρεθεί στη σκιά του, έχεις βρεθεί στην ίδια ή σε παρόμοια θέση να το διαπράξεις. Και ποιο είναι το έγκλημα στη μεταμοντέρνα εποχή των μεγάλων πολιτισμών μεν και των αποχετευτικών δικτύων δε; Το γλωσσοκεντρικό ή υπέρτατο έγκλημα είναι να ξεκινήσεις να μιλάς από μια επιθυμία και να καταλήξεις να πεις κάτι άλλο από αυτό που σκέφτηκες αρχικά ορμώμενος από αυτήν την επιθυμία, η οποία στη διαδρομή διακορεύτηκε και διατυπώθηκε ως άλλη, ως παράταιρη. Τι όνομα θα δίναμε σε μια τέτοια διακορευμένη επιθυμία;

Η διδασκαλία μου του Ζακ Λακάν, που μόλις κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Εκκρεμές, είναι ένα από αυτά τα περιπετειώδη βιβλία για την ιστορία του ασυνείδητου ως γλώσσα, του υποκειμένου εκφοράς και της ψυχαναλυτικής εμπειρίας. Η εισαγωγή του Ζακ-Αλέν Μιλέρ, ο οποίος προβαίνει σε δέκα παρατηρήσεις σχετικά με τη διδασκαλία του Λακάν, είναι σημαντική, ώστε να ανέβουμε στον κορμό της πιο αυθεντικής ψυχαναλυτικής σκέψης μετά τον Φρόιντ. Πιο σημαντική, ωστόσο, είναι η προσπάθεια να εμβαθύνουμε στα κείμενα, ανατρέχοντας στην ίδια την πηγή, στον ίδιο τον Λακάν και όχι σε άλλους που τυχόν τον παρερμήνευσαν. Το βιβλίο αυτό, σε εξαιρετική, ρέουσα, μετάφραση της Νασίας Λινάρδου-Μπλανσέ και του Ρεζινάλντ Μπλανσέ, δίνει την ευκαιρία να γνωρίσουμε τις διαλέξεις που ο Ζακ Λακάν έδωσε στη Λυών, στο Μπορντώ και στο Στρασβούργο στα έτη 1967 και 1968, ως γραπτά πλέον κείμενα από τα οποία διαφαίνεται η σημασία στη γλώσσα και στη σεξουαλική ζωή ως ερμηνεία της αλήθειας.

Διαβάζοντας το βιβλίο, δεν μπορώ παρά να ταυτιστώ με το χιούμορ του Ζακ Λακάν, όταν επισημαίνει στον διαφωνούντα, φαινομενολόγο Ανρί Μαλντινέ, ότι ο διπλός μονόλογος ‘‘δεν αφορά αποκλειστικά τους φιλοσόφους. Το ίδιο συμβαίνει και ανάμεσα στους συζύγους’’. Γελώ επίσης όταν ο Λακάν απαντά ‘‘κρατώ το υποκείμενο για να σας κάνω να μιλάτε’’ στον Ζακ Ντεριντά, ο οποίος διαφωνεί με το να αποκαλείται ως υποκείμενο το ασυνείδητο δομημένο σαν γλώσσα. Αναμφισβήτητα πρόκειται για ένα βιβλίο που μπορούμε να διαβάσουμε και να ξαναδιαβάσουμε παρατηρώντας μέσα από το κείμενο το προφορικό καθεστώς με τις συνήθειες και τις αναφορές του ενός ψυχαναλυτή που αν και έζησε από το 1901 έως το 1981, εξακολουθεί να ηγείται της ψυχανάλυσης ιδωμένης στα πλαίσια του θεσμού αλλά και της εμπειρίας.

Από τα βιβλία πάντα προσλαμβάνουμε ένα προσωπικό νόημα. Στα πλαίσια αυτού του νοήματος, συγκρατώ την παρότρυνση του Λακάν ‘‘προσπαθήστε να παίξετε με την ορθογραφία’’, καθώς είναι όπως ο ίδιος τονίζει ‘‘ένας ορισμένος τρόπος χειρισμού του διφορούμενου που δεν είναι καθόλου μάταιος’’. Εδώ, θυμάμαι τον Σταντάλ, που περιέγραφε την ανορθογραφία ως την ‘‘ορθογραφία του πάθους’’. Προσπαθώντας, λοιπόν, να ακολουθήσω την παρότρυνση του Λακάν, αλλά και αδυνατώντας να ξεφύγω από τα λογοπαίγνια, εφόσον γνωρίζουμε ότι ζούμε με αλλά και μέσα από το θάνατο της ύπαρξης, της γλώσσας και των λέξεων, επανέρχομαι στο πρώτο ερώτημα που έθεσα στην αρχή: Τι όνομα θα δίναμε σε μια διακορευμένη επιθυμία; Εφόσον η επιθυμία έμεινε περιφερόμενη, ως ηλίθια – στο λεξικό Μπαμπινιώτη η λέξη ‘‘ηλίθιος’’ αναφέρεται ότι πιθανόν προέρχεται από το ρήμα ‘‘ηλάσκω’’ που σημαίνει περιφέρομαι- εφαρμόζοντας την ανορθογραφία στη συγκεκριμένη λέξη, θα απαντούσα ότι η διακορευμένη επιθυμία δεν μπορεί παρά να είναι ‘‘υλίθεια’’, δηλαδή ύποπτη για τον έλεγχο που ασκεί η ύλη στον εαυτό της και εξαρτώμενη από τη θεία παρέμβαση, η οποία συνιστά την διαστρέβλωση της κρυφής αλήθειας και της εν δυνάμει ειλικρίνειας μέσα από την ορατή ομολογία.

Ζακ Λακάν: Η διδασκαλία μου, Εκδόσεις Εκκρεμές, Αθήνα Φεβρουάριος 2009.

Εκδόσεις Εκκρεμές:
τηλ-fax. 210 - 82 20 006, 210 - 32 13583
www.ekkremes.gr
ekkremes@ekkremes.gr

*την Παρασκευή 13.02.09 στις 19.30 , στο auditorium του Γαλλικού Ινστιτούτου, Σίνα 31, ο Jean-Pierre Deffieux, ψυχαναλυτής και μέλος της Σχολής Φροϋδικού Αιτίου (Γαλλία), θα δώσει διάλεξη με αφορμή την έκδοση του βιβλίου.