Η ΤΕΧΝΗ ΑΠΟ ΤΟ 1900:Μια πολιτιστική εγκυκλοπαίδεια

Δεν θα ήταν παράδοξο ένας φωτογράφος να το τοποθετούσε σε μια κεντρική βάση μπροστά στην είσοδο ενός κοσμηματοπωλείου με άδειες βιτρίνες ή μπροστά στη θάλασσα, επάνω σε λευκά βότσαλα –στις περίφημες λαλούδες μανιάτικης καταγωγής. Δεν μιλώ παρά για το βιβλίο Η τέχνη από το 1900, ένα κόσμημα από μόνο του, ένα πελώριο κύμα που στο πέρασμά του κανείς εραστής της τέχνης δεν αντιστέκεται.

Συγγραφείς του βιβλίου Η τέχνη από το 1900 είναι οι: Hal Foster, Rosalind Krauss, Yve-Alain Bois και Benjamin Buchloh. Οι εκδόσεις Επίκεντρο και ο κ. Μιλτιάδης Παπανικολάου, που επιμελήθηκε τον πρόλογο και την επιμέλεια του βιβλίου, πραγματικά έχουν κάθε λόγο να είναι ικανοποιημένοι από την επιλογή τους το βιβλίο να κυκλοφορήσει στα ελληνικά. Τα κείμενα μεστά, ενημερωτικά, εύστοχα, αποκρυσταλλώνουν το πλέγμα ποικίλων καλλιτεχνικών ρευμάτων, εντός και εκτός των οποίων διαμορφωνόμαστε και διαμορφώνουμε, σήμερα, αυτά που μας ελέγχουν. Διότι, στην πλάτη του γνήσιου καλλιτέχνη, υπάρχει πάντα ένα κρυστάλλινο μυστικό που αναζητά την ορθοφωνία του προς τον έξω κόσμο παρά τη θέληση του ίδιου του καλλιτέχνη. Οι θεωρίες και οι μέθοδοι της τέχνης (από την ψυχανάλυση και την κοινωνιολογική προσέγγιση μέχρι το μεταστρουκτουραλισμό), προσεγγίζονται από τους συγγραφείς του βιβλίου μέσα από μια ιδιαίτερη και διακριτική ματιά. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι τέχνη και πολιτισμός διαμορφώνονται επάνω σε αυτές τις διακρίσεις.

Κάθε έργο, για το οποίο γίνεται λόγος αλλά και κάθε καλλιτέχνης, για τον οποίο υπάρχει η ανάλογη μνεία στο βιβλίο, διαφέρει και ενδιαφέρει. Στο πλαίσιο αυτό της διαφοράς που εγείρει το ενδιαφέρον, οι 638 φωτογραφίες του βιβλίου που ισοδυναμεί με αυτοτελή τόμο πολιτιστικής εγκυκλοπαίδειας, δίνουν τη γύρη στο πνεύμα, ώστε να οσφραίνεται το ποιοτικό. Δεν ξέρω ποιον να πρωτοαναφέρω, ωστόσο ‘‘πρώτη γύρη’’ στάθηκε ένα έργο της Μέρετ Όπενχάιμ, η οποία έντυσε ένα φλιτζάνι με γούνα το 1936.

Και σε αυτό το σημείο κάνω μια στάση στον Φρόυντ. Στο βιβλίο του Ναρκισσισμός, Μαζοχισμός, Φετιχισμός σημειώνει ότι η γούνα αποτελεί ένα φετίχ, στη βάση του οποίου επιστρέφουμε στον κόσμο των ενστίκτων, των ορμών και της σεξουαλικότητας. Διαπιστώνουμε, λοιπόν, ότι δεν ισχύουν οι αποστερημένες σχέσεις: ψυχανάλυση χωρίς τέχνη και τέχνη χωρίς ψυχανάλυση, καθώς τα κρυστάλλινα μυστικά, στα οποία αναφέρθηκα, περιπλέκονται μεταξύ τους, μέσα από τα έργα και την αυτοτελή πραγματικότητα που τα έργα κατασκευάζουν.

Ειδικότερα, ο ένας από τους συγγραφείς του βιβλίου, ο Hal Foster μεταξύ άλλων αναφέρει στους FINANCIAL TIMES, την 1.04.2005:

‘‘Μια σειρά από σύντομα δοκίμια βασισμένα σε σημαντικά γεγονότα, το βιβλίο

Η Τέχνη Από Το 1900 αποτελεί ένα τεράστιο παζλ που μπορεί να φτιάξει διαφορετικές εικόνες ανάλογα με τα συγκεκριμένα ενδιαφέροντα των αναγνωστών.

Κάποιοι θα μπορούσαν να ακολουθήσουν την τέχνη μέσα από γεγονότα που αφορούν σε μία χώρα: μόνο την προπολεμική περίοδο, για παράδειγμα, η ιστορία της γαλλικής τέχνης ξεδιπλώνεται μέσα από μελέτες για την αλληγορική γλυπτική, τους πίνακες του Matisse, επηρεασμένους από το κίνημα του φοβισμού, το κυβιστικό κολάζ του Picasso, τα προκλητικά έργα των σουρεαλιστών και την αισθητική του σχεδίου του Le Corbusier. Ή κάποιος θα μπορούσε να ακολουθήσει τις εξελίξεις στο διεθνή χώρο, όπως τη γοητεία που άσκησε η τέχνη tribal, η χρήση των έτοιμων αντικειμένων (ready-made) και εικόνων, ή την ανάδειξη της τέχνης της φωτογραφίας. Γενικότερα, οι αναγνώστες θα μπορούσαν να συγκεντρώσουν δοκίμια που αφορούν στο «μοντερνισμό» ως τάση, ως ένα σπουδαίο εργαστήρι καλλιτεχνικών φορμών και πολιτικών δεσμεύσεων, ή, εναλλακτικά, να συγκεντρώσουν κείμενα που ερευνούν τις αντιδράσεις σε αυτήν την κυρίαρχη τάση, ιδιαίτερα σε απολυταρχικά καθεστώτα που δεν ανέχτηκαν τέτοιου είδους πολιτισμικά πειράματα.

Μια τρίτη προσέγγιση είναι να ομαδοποιηθούν τα δοκίμιά μας θεματικά. Εδώ, για παράδειγμα, κάποιος θα μπορούσε να εκτιμήσει τον αντίκτυπο των μέσων μαζικής ενημέρωσης στη μοντέρνα τέχνη από το πρώτο φουτουριστικό μανιφέστο, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα του Παρισιού Le Figaro το 1909, μέχρι τις διάφορες εκδοχές της ποπ αρτ τη δεκαετία του ’60, και την ανάδειξη του καλλιτέχνη σε διασημότητα, όπως του Jeff Koons και του Damien Hirst στην εποχή μας.’’

Θα συνιστούσα το βιβλίο σε ποιητές, συγγραφείς, ζωγράφους και ψυχολόγους. Θα το συνιστούσα σε όποιον αγαπά να κάθεται στον καναπέ του με καφέ και απαλή μουσική, ξεφυλλίζοντας ένα βιβλίο αδιάκοπα και απερίσκεπτα, όπως ένας ταξιδιώτης του τρένου, που αν και ξέρει σε ποια θέση πρέπει να καθίσει, περιφέρεται στο διάδρομο κοιτάζοντας από το παράθυρο φευγαλέες εικόνες. Και αφηρημένος ο αναγνώστης μπορεί και σκέπτεται: ότι, αν μπορούσε να είναι βιβλίο, γιατί να μην είναι Η ΤΕΧΝΗ ΑΠΟ ΤΟ 1900; Τουλάχιστον του επιτρέπεται να το αγοράσει…

Η Τέχνη από το 1900
Hal Foster
Rosalind Krauss
Yve-Alain Bois
Benjamin H. D. Buchloh

Πρόλογος-επιμέλεια: Μιλτιάδης Παπανικολάου
Μετάφραση: Ιουλία Τσολακίδου

Εκδόσεις Επίκεντρο, ISBN: 9789604580477
Σελίδες: 706, Τιμή: 95 € (Συμπεριλαμβάνεται ο Φ.Π.Α.)