«Ρίττερ, Ντένε, Φος» στο θέατρο Σφενδόνη.

Είναι πράγματι συγκυριακό ευτύχημα, ότι η Ράνια Οικονομίδου, η Άννα Κοκκίνου και ο Δημήτρης Καταλειφός ένωσαν τις δυνάμεις τους ξανά, στο θέατρο Σφενδόνη, για το έργο του Τόμας Μπέρνχαρντ Ρίττερ, Ντένε, Φος.

Ευτύχημα είναι διότι και οι τρεις ηθοποιοί προσφέρουν την ασφάλεια των αποστάσεων, στο θεατή, να «δει» και, άρα, να βρει τα μυστικά των πρωτόλειων σχέσεων, -ήτοι συγκρούσεων-. Αναδρομικά, ρομαντικά, ακόμη και φαντασιακά. Οι γενναιόδωρες ερμηνείες και μόνο, εγείρουν την περιέργεια για τον Μπέρνχαρντ, ένα συγχρόνως άγνωστο και γνωστό ήδη συγγραφέα, -μετά το τέλος δείπνου και έργου-. Εφόσον, όλα ξεκινούν και τελειώνουν μέσα σε μια μέρα: πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το δείπνο. Αυτή η οικογενειακή συνθήκη της αρνητικής γιορτής για το «τύποτα», όπου οι τυπικοί τρόποι υπάρχουν για να ανατρέπονται, διατυπώνει την ίδια την ορθογραφία «του πάθους»· έτσι ο Σταντάλ όριζε την ανορθογραφία, και κάπως έτσι η «ανορθογραφία» των ανθρώπινων σχέσεων, όπως αυτές συναρθρώνονται στα έργα του Αυστριακού συγγραφέα, προσδιορίζει το αναπόφευκτο, ο άνθρωπος να συγκρούεται προκειμένου η σκέψη να μην είναι τετριμμένη αλλά αγωνιστικό ιδεώδες· ενυπάρχουσα στη συγκρουσιακή διαλεκτική υπέρ της ατομικότητας. Τα συμβόλαια είναι για να σπάζονται…

Διόλου τυχαία, ο Τόμας Μπέρνχαρντ επέλεξε μια αντισυμβατική γραφή, για τα δεδομένα της εποχής του (1931-1989). Σκοπός του ήταν να δείξει ότι η τριβή, μέσα από τις ενδοοικογενειακές σχέσεις, οδηγεί στην ωριμότητα του ανθρώπου, ενόσω η αυτοπραγμάτωση είναι το διακύβευμα. Το έργο γράφτηκε το 1984. Καθώς, το 1982, το ερέθισμα του παρουσιάστηκε διά ζωής, όταν ο συγγραφέας είδε, σε μια παράσταση, τη Γερμανίδα ηθοποιό Ilse Ritter, να υποδύεται μια σχεδόν κωφή κόρη. Λίγο αργότερα, το σκηνικό της έμπνευσης επαναλαμβάνεται, στα πρόσωπα των ηθοποιών Kirsten Dene και Gert Voss, που επίσης βλέπει επί τω έργω. Κατά συνέπεια, το έργο Ρίττερ, Ντένε, Φος είναι ένα συμφωνικό σύνολο, γραμμένο από ηθοποιούς για ηθοποιούς. Ο τίτλος των τριών ονομάτων δείχνει την κατεύθυνση προς μιαν αλληγορία οιωνών, υπό την έννοια ότι στο «nomen» (οιωνό) ενυπάρχει το «omen» (όνομα). Εν τέλει, η ουσία του έργου αποκαλύπτει την ποιητική δύναμή του. Άλλωστε, ο Μπέρνχαρντ υπήρξε και ποιητής.

Αναζητώντας την ποιητική ρίζα της σκέψης του Μπέρνχαρντ, η γένεσή της εντοπίζεται στα πρώτα παιδικά χρόνια του, αν ληφθεί υπόψη ότι η ποίηση είναι το επιτέλεσμα μιας δυσκολίας στη ζωή. Παιδί μιας ανύπαντρης μητέρας, η οποία τον γέννησε στην Ολλανδία, και ενός πατέρα που δεν τον αναγνώρισε-ενώ πληροφορίες αναφέρουν ότι πιθανότατα ο πατέρας βίασε τη μητέρα του-, ο μικρός Μπέρνχαρντ μεγάλωσε με τον παππού του, από την πλευρά της μητέρας του. Το ότι ο παππούς ήταν αναρχικός, οδήγησε στο να γίνει το είδωλο του Μπέρνχαρντ, που δοκίμαζε τα όριά του, ανάμεσα σε μυθοπλασία και πραγματικότητα.

Όσον αφορά στο έργο Ρίττερ, Ντένε, Φος, η σκιά του τελευταίου φωτίζεται μέσα από το πρόσωπο του Λούντβιχ. Η υπόθεση είναι ότι, οι δύο αδελφές, Ρίττερ-η μικρότερη- και Ντένε-η μητροπρεπής μεγαλύτερη-, πρέπει να αντιμετωπίσουν τις εξάρσεις του αδελφού τους, Λούντβιχ, ο οποίος μόλις βγήκε από το φρενοκομείο στο Στάινχοφ της Βιέννης. Με απόφαση της Ντένε (την οποία υποδύεται η Άννα Κοκκίνου), και η Ρίττερ (Ράνια Οικονομίδου) οφείλει να προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα, με τον Λούντβιχ (Δημήτρη Καταλειφό) μαζί τους αλλά και ανάμεσά τους.

Ειδικότερα, η παραπονετική στάση της Ρίττερ, κόντρα στη μητριαρχική και χειριστική στάση της Ντένε, εμφανίζει την ίδια ιδιαίτερα ανταγωνιστική σε σχέση με τη μεγαλύτερη αδελφή της και με μήλον της έριδος, τον φιλόσοφο-τρελό αδελφό τους. Εκ των πραγμάτων αλκοολική, με ένα τσιγάρο και ένα ποτήρι διαρκώς, η Ρίττερ που παλεύει για μια φυσιολογική μεταχείριση απέναντι στον αδελφό της, από την άλλη πλευρά δείχνει να επιθυμεί τον Λούντβιχ, ενώ αυτή η επιθυμία της προσιδιάζει σε μια κλοπή του διαφορετικού και την καπηλεία του τρόπαιου από την «άλλη»: την αδελφή της. Και όμως, αυτή η μάχη για τον Λούντβιχ αποβαίνει τόσο ανταγωνιστική και βίαιη, ανάμεσα στις δύο αδελφές, διότι είναι η βία της τρέλας του που τις διδυμοποιεί. Ώστε, προκειμένου να επιβιώσουν, επινοούν τους ρόλους τους. Εν προκειμένω, η μία είναι η μητέρα σαν, η άλλη η κόρη εάν. Μπορεί να μετονομαστεί σε μητέρα, αν εκτοπίσει την αντίπαλο.

Δε χωρεί αμφιβολία ότι ποικίλες αναγνώσεις προσφέρονται για το Ρίττερ, Ντένε, Φος. Είναι ένα έργο για τις ανθρώπινες σχέσεις, την πορεία του πνεύματος, τη διαμόρφωση και τη σχάση των ρόλων, την κατάσταση των ενστίκτων και της σεξουαλικότητας, καθώς και για τη σχέση του λόγου και της γλώσσας μέσα σε όλα αυτά.

Επιπλέον, ας σημειωθεί ότι, συνυπολογίζοντας την αγάπη του συγγραφέα, όχι μόνο για τον Κάφκα, αλλά και για τον Λούντβιχ Βιτγκενστάιν, στο γεγονός πως ο Μπέρνχαρντ έχει γράψει και το άλλο έργο Ο ανηψιός του Βίτγκενσταιν, -για τον Paul-, δεν είναι παράταιρος ο υπαινιγμός ότι, η μυθοπλασία του έργου τον έχει συμπεριλάβει. Ειδικότερα, όπως παρατηρεί ο Bob Corbett*, ο Μπέρνχαρντ προσθέτει ότι ο Paul ήταν τόσο καλός φιλόσοφος όσο ο θείος του, αλλά και ο Λούντβιχ ήταν τόσο τρελός όσο και ο ανηψιός του. Ένα, λοιπόν, είναι το θεμελιώδες συμπέρασμα: αξίζουν συγχαρητήρια στο τρίδυμο που μας ταξίδεψε στα ασθενή και συγχρόνως ιερά τέρατα: αυτά που βλέπουμε στον καθρέπτη όταν επιδιώκεται το βέλτιστο και το γενικό καλό, έναντι του καθαρά προσωπικού οφέλους.

Θέατρο Σφενδόνη
Διεύθυνση: Μακρή 4 Τηλέφωνο: 210-9246692
Τετάρτη: 20:00, Πέμπτη: 20:00
Παρασκευή: 20:00, Σάββατο: 20:00, Κυριακή: 18:00
Εισιτήρια
Κανονικό:20€
Φοιτητικό: 15€
Άνεργοι: 12€

Για τους λάτρεις της ανάγνωσης και του ταξιδιού στο χρόνο:
http://www.newyorker.com/archive/2006/12/25/061225crbo_books?currentPage=all
http://www.thomasbernhard.org/interviews/ilseritter.shtml
http://www.morose.fsnet.co.uk/essays/bernhard/igor_bernhard.htm
http://english.fsu.edu/jobs/num1112/091_HORNUNG.PDF
* http://www.webster.edu/~corbetre/personal/reading/bernhard-nephew.html