Skopje Biennale after: πως ήταν εκεί

‘‘Vamos pal’ kely’’… ‘‘Vamos pal’ kely”, που σημαίνει «πάμε σπίτια μας». Με αυτήν την ανδαλουσιανή αργκό έκλεισε η τελευταία συναυλία του Ισπανού Mikel Izal και των φίλων του, στο Πάρκο της πόλης των Σκοπίων, στο πλαίσιο της 14ης Μπιενάλε Ευρώπης και Μεσογείου. Και με ζωντανή την ανάμνηση αυτού του στίχου, καθόλου τυχαία, ξεκινώ να γράφω για την εμπειρία μου στα Σκόπια, από τις 3 έως τις 13 Σεπτεμβρίου 2009.

Αυτή η φράση ‘‘πάμε σπίτια μας’’ κρύβει πολλά συναισθήματα: μοναξιάς και απορίας, αλλά και χαράς, που προέρχεται από την ανανέωση, συμπεριλαμβανομένης της έμπνευσης για νέα πράγματα. Αναμφισβήτητα, η συμμετοχή στη Biennale ήταν αλλά και εξακολουθεί να είναι μια πολύ σημαντική εμπειρία: για διάφορους και διαφορετικούς λόγους. Οι αριθμοί των συμμετοχών, και εδώ, κάτι σημαίνουν: 46 χώρες, 700 καλλιτέχνες. Και μία πόλη με το μύθο 7 gates: Skopje, Σκόπια, Scope for life…

Ακόμη, οι εικόνες γυρίζουν στο μυαλό και το παιδεύουν ευχάριστα: έργα video-art, φωτογραφίες, πίνακες, στιγμιότυπα από παραστάσεις χορού και θεάτρου. Κι ας ήρθε μόνο μια εκπρόσωπος –κι αυτή από τα διεθνή της Απογευματινής- να καλύψει το θέμα της Μπιενάλε. Δεν πειράζει. Έχουμε εκλογές άλλωστε.

Η πρώτη εντύπωση, φτάνοντας στην πόλη των Σκοπίων, αφορά στην «Pelagonia», τη φοιτητική εστία, όπου μέναμε: χιούμορ εκφρασμένο α λα ιταλικά…

Stasera la notte
È lunga
Vestita di botte
La mia mano non sta
Ferma nunca

Dei scarafaggini microscopici
Da Skopje ci vengono inospitati
Piano piano dai muri o per terra
Dio, dammi un saggio di Adorno
Ο un comportamento d’ Inghiltera

Pelagonia, l’ agonia di pelle
In forma abbreviata
In Biennale ce n’ erano stelle
Ma Oggi, che giornata

Ναι, μπορεί η διαμονή στην ‘‘Πελαγονία’’ –ή ‘‘Πελαγωνία’’- να μην ήταν από τις καλύτερες, όμως, όταν ήρθε η στιγμή της αναχώρησης, λυπόμασταν που θα χάναμε αυτήν την πόλη. Ενώ, τις πρώτες ημέρες σκεφτόμασταν ότι αυτήν την πόλη μπορούσαμε να την αποφύγουμε, μένοντας λιγότερες ημέρες, στο τέλος, ενώ φεύγαμε, τα συναισθήματα ήταν εντελώς διαφορετικά. Καινούριοι φίλοι, άνθρωποι με ενδιαφέροντα και σχέδια, και το πιο σημαντικό, με χρόνο να μιλούν γι’ αυτά. Πράγματι, νιώθαμε σαν να είχαμε ξαναγίνει ετών 16. Στην ίδια τάξη, κι όλα εντάξει. Όλα, με ένα κλικ.

Τώρα, λοιπόν, που γυρίσαμε, έχουμε να θυμόμαστε όλα αυτά που μας έκαναν να γελάσουμε αλλά και όσα συγκροτούν, πλέον, μια ρεαλιστική εικόνα για την πόλη των Σκοπίων. Οι Σκοπιανοί ήταν φιλικοί, πρόθυμοι να μας εξυπηρετήσουν, ακόμη και αν δεν ήξεραν αυτό που τους ρωτούσαμε. Μου έκανε εντύπωση όταν, τις πρώτες ημέρες, ψάχναμε το όνομα ενός δρόμου για να σιγουρευτούμε ότι βαδίζαμε σωστά και ο άνθρωπος του ψιλικατζίδικου, μας άφησε στο μαγαζί του, πήρε το χάρτη μας και έτρεχε να ρωτήσει τους πελάτες ενός άλλου, κοντινού μαγαζιού, ώστε να μας απαντήσει. Συζητήσαμε αρκετές φορές γι’ αυτό αργότερα.

Στην ολιγόλεπτη συνέντευξη του Αυστριακού δημοσιογράφου Timothy Spence, που ενδιαφερόταν για το Μακεδονικό και όχι για τα έργα μας, όπως αντιληφθήκαμε στη συνέχεια από το ύφος των ερωτήσεων, και η αρχιτέκτων Αποστολία Δεμερτζή και εγώ τονίσαμε πόσο μας έκανε εντύπωση αυτή η φιλικότητα των κατοίκων και επισημάναμε, μεταξύ άλλων, ότι δεν υπάρχουν σύνορα στην τέχνη. Βέβαια, είναι προφανές ότι το πολιτικό στοιχείο αντανακλάται στις κοινωνικές σχέσεις, αλλά, και μέσω του πολιτισμού και μέσω της τέχνης, οι κοινωνικές σχέσεις μπορούν να βελτιώνονται. Το βράδυ της ίδιας μέρας, διαβάζαμε ένα άρθρο του Kyril Drezov, διευθυντή του τμήματος νοτιοανατολικής Ευρώπης του Keele University, στη Μεγάλη Βρετανία. Το άρθρο, που αφορούσε στο μακεδονικό ζήτημα, ήταν από ένα παλιό αφιέρωμα της Καθημερινής για τα Βαλκάνια, της 20ης Απριλίου 2008.

Διαβάζοντας, λοιπόν, τα όσα περιέγραφε ο Drezov, σχετικά με το δημοκρατικό κόμμα των Αλβανών ( D.P.A) και τις εσωτερικές πολιτικές διενέξεις, σκεφτήκαμε, ερμηνεύοντας το ζήτημα από τη σκοπιά της ψυχολογίας, ότι, στο πρόσωπο της Ελλάδας, Αλβανοί και Σλαβομακεδόνες συσπειρώνονται, ενώνουν τις έριδές τους και βλέπουν έναν κοινό στόχο-εχθρό. Λειτουργούμε αγχολυτικά, γι’ αυτούς, σε κοινωνικό επίπεδο. Και από την άλλη, το ερώτημα που μας προβληματίζει, παραμένει: όταν και οι Σκοπιανοί έχουν μεγαλώσει με τα δικά τους σχολικά βιβλία, πώς μετά να (παρα)δεχτούν ότι δεν είναι αυτό που νομίζουν ότι είναι; Το ζήτημα της συλλογικής ταυτότητας δεν είναι παρά σύνθετο.

Ωστόσο, το κοινωνικό πρόβλημα στα Σκόπια, είναι κατά βάση οικονομικό. Όταν η πρέσβης, κ. Παπαδοπούλου, και οι συνεργάτες της, μας έλεγαν πως ο καλός μισθός στα Σκόπια είναι τα 300€, τότε, είναι γραφικό, επιπόλαιο και ανούσιο να έχουμε αρνητική εικόνα για ένα λαό που παλεύει να τα βγάλει πέρα και μαζεύει τρόφιμα από τα σκουπίδια. Μου έκανε μεγάλη εντύπωση που στο Creativity House, εκεί που γίνονταν αρκετές από τις συναυλίες, και εκεί επίσης τρώγαμε, ένας μικρός τσιγγάνος δεν μας ζήτησε μόνο χρήματα αλλά πήρε τον espresso και ακούμπησε το ποτήρι στα χείλη του: έμοιαζε με μικρό παιδί, αλλά προφανώς δεν είναι το μόνο ‘‘αγρίμι’’ που ζει χωρίς παιδικότητα.

Πολλές οι αναμνήσεις, πιεστικά τα βιώματα σε σημείο να απορούμε…
Και τώρα; Πού και πώς θα χωρέσουν όλα αυτά;

http://www.mikelizal.es/

http://mikelizal.foroactivo.net/canciones-letras-acordes-peticiones-f3/

*στη φωτογραφία: Kubomuro του Gonzalo Rafael Saonz de Santa Maria Poullet, Spain, Visual Arts, 14th Biennale of Europe and the Mediterranean