Νόμος και Ιστορία: η περίπτωση της αφηγηματικής θεραπείας

Αν με ρωτούσαν, γιατί η αφηγηματική θεραπεία είναι σημαντική, θα απαντούσα με μια φράση του Bourdieu: επειδή «τα γεγονότα δεν μιλούν παρά μόνο όταν τα ρωτάμε» (Bourdieu, 1973). Με αυτή τη φράση αρχίζει την εισήγησή του «Υποκείμενα και αντικείμενα της εμπειρικής έρευνας», το 1988, ο καθηγητής μου Κλήμης Ναυρίδης, προκειμένου να μιλήσει για τις σχέσεις αντικειμένων και υποκειμένων. Και τον μνημονεύω εδώ, επειδή ο καλός δάσκαλος είναι κληροδόχος και κληροδότης, με το να γίνεται διαμεσολαβητής του γνωσιολογικού υπερκείμενου στους μαθητές του. Η αξία της αφηγηματικής θεραπείας, ένα όνομα-επινόηση του Αυστραλού Μάικλ Ουάιτ(1948-2008), προσδιορίζεται με αυτούς τους αναγνωριστικούς όρους, γνώσεων και δεξιοτήτων ζωής: ορίζεται από διαμεσολαβητές και διερευνητές τόσο της κυρίαρχης, προβληματικής ιστορίας όσο και της υποβόσκουσας εναλλακτικής ιστορίας. Η διερευνητική πρακτική αποτελεί το κλειδί για τη θεμελίωση της αφηγηματικής θεραπείας, ώστε ο άνθρωπος να αναδειχθεί ο ειδήμων αφηγητής της ζωής του. Αυτός είναι ο απώτερος στόχος.

Με το βιβλίο της Τι είναι η αφηγηματική θεραπεία; Μια ευκολοδιάβαστη εισαγωγή, σε μετάφραση του ψυχολόγου Αδάμ Χαρβάτη, και σε επιμέλεια της Βιολέτας Καφταντζή, που πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις University Studio Press, (Θεσσαλονίκη 2011), η Alice Morgan προσφέρει έναν οδηγό συνύπαρξης, σε καιρούς που όλοι τον χρειάζονται. Προτείνοντας, εμβαθύνοντας, προσκαλώντας. Το ζήτημα, που θέτει, είναι πως κάθε λειτουργός κοινοτικής εργασίας ή υγείας γίνεται ένας διαμεσολαβητής: κάποιος που αποπειράται να προσωποποιήσει το πρόβλημα-του θυμού, της ζήλειας, της απώλειας- και αξιοποιεί τις γνώσεις του, για να το διερευνήσει από απόσταση για εκείνον αλλά και με εκείνον που ενέχεται στο πρόβλημα. Ώστε, μέσα από την πρακτική της αναδιήγησης, ενίοτε προφορικά και ενίοτε με σχηματικές ή ζωγραφικές αναπαραστάσεις, το πρόβλημα αντιμετωπίζεται σε περισσότερες–εκ της μίας-διαστάσεις, και έξω από το πρόσωπο, για να διαπιστώσει, πράγματι, ο άνθρωπος ότι αυτός είναι ο ειδήμων της ζωής του. Και τα 14 κεφάλαια είναι γραμμένα με απλό και κατανοητό τρόπο αλλά χωρίς να υπολείπονται σε επιστημονικότητα, ενώ στο τέλος, του κάθε κεφαλαίου, παρατίθεται ένας κατάλογος χρήσιμων παραπλήσιων εγχειριδίων, για περαιτέρω ενασχόληση με το κάθε ζήτημα-παράμετρο του προβλήματος. Το γεγονός ότι οι ανθρώπινες σχέσεις δομούνται, πλέκονται και, εν συνεχεία, περιπλέκονται από ανθρώπινες σκέψεις, είναι αναμφισβήτητο. Η προσέγγιση, όμως, αυτής της ab origin δυσκολίας απαιτεί τη χρήση μεθοδολογικών βοηθητικών εργαλείων, όπως είναι οι ερωτήσεις «τοπίου ταυτότητας» ή «τοπίου συνείδησης» και οι ερωτήσεις «επανένταξης στη μνήμη», ακόμη και η ενσωμάτωση, στο έργο του λειτουργού κοινοτικής εργασίας, κάποιων επιστολών. Βοηθούν, επίσης, η προτίμηση των ουσιαστικών –έναντι της χρήσης των επιθέτων και της σύστοιχης στοχοποίησης, και η διαδικασία της πλαισίωσης του προβλήματος. Ώστε, το πρόβλημα εξωτερικεύεται, ενώ από την άλλη πυκνώνει η εναλλακτική ιστορία. Πράγματι, ένας οδηγός παροχής έξυπνων «προτάσεων», ή συμβουλών –με την πραγματική χρήση του ρήματος «συμβουλεύω» (σκέπτομαι μαζί), την οποία εύστοχα ο ψυχολόγος και μεταφραστής Αδάμ Χαρβάτης υπογραμμίζει στην εισαγωγή- με ενόραση τη συνύπαρξη, ήταν απαραίτητος, στην ελληνική γλώσσα. Καθώς, το νόημα παράγεται κοινωνικά αλλά και μεταδίδεται, με μεγαλύτερο ενθουσιασμό, όταν προέρχεται από τη μητρική μας γλώσσα. Τι είναι η αφηγηματική θεραπεία; Μια ευκολοδιάβαστη εισαγωγή: είναι τα μικρά βήματα, είναι τα δύσκολα βήματα. Υπεύθυνα και ελεύθερα. Για να συνυπάρχουμε φυσικά, φυσιολογικά, ηθικά.


Alice Morgan Τι είναι η αφηγηματική θεραπεία; Μια ευκολοδιάβαστη εισαγωγή, μτφρ. Αδάμ Χαρβάτη, επιμ. Βιολέτας Καφταντζή, εκδόσεις University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2011.