Τομ Λανουά (Tom Lanoye) Mefisto for ever

Για το προσκήνιο και το παρασκήνιο. Μια παράσταση για τη ζωή, την τέχνη και την πολιτική ή μια στάση ζωής, αυτήν που μόνο το θέατρο υπόσχεται αναζητώντας ίχνη στα ερείπια;

Ο συγγραφέας, Τομ Λανουά (Tom Lanoye), στη συνέντευξη, που πραγματοποιήθηκε στα αγγλικά, το απόγευμα της Δευτέρας 15.06.09, στο ξενοδοχείο Athenaeum Intercontinental, (στη Λ. Συγγρού 89-93), ήταν σαφής. Στην ερώτησή μου τι θα ήθελε να πάρουν μαζί τους οι θεατές φεύγοντας για τα σπίτια τους, απάντησε: ‘‘dilemmas’’, δηλαδή, ‘‘τα διλήμματα’’.

13.06.09. Είναι Σάββατο βράδυ, στο σταθμό Βικτώρια. Ενημερώνομαι από μια υπάλληλο ότι ο ηλεκτρικός φτάνει μέχρι την Ομόνοια. Η καλή by the book υπάλληλος αδυνατεί να απαντήσει αν το έκτακτο λεωφορείο, που βολτάρει από σταθμό σε σταθμό του ηλεκτρικού ως τον Ταύρο με συμφέρει περισσότερο από κάποιο άλλο λεωφορείο της γραμμής για να φτάσω στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (Ι.Μ.Ε), στην Πειραιώς 254. Επαναλαμβάνει μόνο ότι υπάρχει λεωφορείο, σαν να λέμε ‘‘εδώ μπανάνες. Στοπ’’. Ο χρόνος, πάλι, τρέχει και η παράσταση Mefisto for ever του Τομ Λανουά (Tom Lanoye) σε σκηνοθεσία Guy Cassiers σύντομα θα αρχίσει στο ΙΜΕ.

Τελικά, αφού το εισιτήριο χτυπήθηκε– νομοταγούς και ανεγκέφαλης πράξης γωνία-, για μία στάση, βγαίνω στην πλατεία Ομονοίας αλλά, παρόλο που γνωρίζω την περιοχή, εκεί, ξαφνικά, μπερδεύομαι. Ενώ νομίζω πως βρίσκομαι στην Πειραιώς, περπατώ στην Αγίου Κωνσταντίνου. Το αντιλαμβάνομαι μόλις εκνευρίζομαι με την κακοτεχνία στα πεζοδρόμια, κοντά στο ανακαινισμένο Εθνικό Θέατρο- αυτές οι κόκκινες σίτες σαν συρματοπλέγματα του ολυμπιακού δεν μοιάζουν;-, οπότε κατευθύνομαι προς τα αριστερά για να βρω, επιτέλους, την Πειραιώς. Το να διανύσω αυτήν την απόσταση δεν διαρκεί πάνω από τρία λεπτά. Μετά βρίσκω ταξί.

Τα τρία λεπτά της διακοπής και της επαναφοράς

Ενώ διανύω την οδό Βούλγαρη, μπαίνω, τυχαία, σε έναν άλλο, ξένο κόσμο. Βλέπω πολλούς έγχρωμους αλλά και Αλβανούς, Ρουμάνους, και εγώ δεν ξέρω τι άλλο. Κάποιοι, φορτωμένοι με μαύρες σακούλες σκουπιδιών, δεν μου δίνουν σημασία, άλλοι με κοιτούν σαν να κατάγομαι από μια μακρινή καλλιτεχνούπολη. Η αλήθεια είναι πως το προσεγμένο ντύσιμο, εδώ δείχνει παράταιρο, αν όχι απαράδεκτο. Τι γυρεύουν δυο πορτοκαλί παπούτσια Melissa με φιογκάκια επάνω σε μια βρόμικη άσφαλτο, όπου τριγύρω άλλοι είναι με σαγιονάρες και άλλοι βρίσκονται ένα βήμα πριν ή μετά την πρέζα; Είμαστε εντός της στυγνής πραγματικότητας, this is pure reality, σκέφτομαι και έχω άγχος να προλάβω την παράσταση. Μέχρι τότε νόμιζα πως αυτή η εμπειρία έκλεψε μόνο αρκετό από τον πολύτιμο χρόνο μου.

Το κατά τα άλλα τυχαίο καταλήγει αναγκαίο

Το έργο Mefisto for ever με συνεπήρε. Ο ρυθμός του αλλά και το ευρηματικό, οπτικό και καλλιτεχνικό αποτέλεσμα λειτουργούν επικουρικά στην ενθάρρυνση της σκέψης ότι τα μέσα τεχνολογίας μπορούν, εν τέλει, να αποδώσουν, στο βέλτιστο, το νόημα του έργου προς όφελος της μετάδοσης του θεατρικού κειμένου στο θεατή. Ώστε, μέσα σε μια θεατρική συνθήκη, τα tableaux vivants και δημιουργούν νέες χωροχρονικές συντεταγμένες, και ευνοούν τη διαλεκτική του βλέπειν για το θεατή-αναγνώστη, ακριβώς όπως η κληρονομιά των θεατρικών κειμένων επαφίεται σε μια άχρονη διάρκεια του αφηγηματικού κόσμου, όπου ο Σαίξπηρ αντιμετωπίζεται διαλεκτικά, σε σχέση με τον Τσέχωφ ή τον Γκαίτε.

Επί της σκηνής του θεάτρου, λοιπόν, η διαλεκτική των κειμένων προτάσσει τη διαχείριση των διλημμάτων για το θεατή. Ο χρόνος που διαστέλλεται τόσο ώστε να μην υπάρχει, μετατρέπεται , μέσω αυτής της διαλεκτικής, σε κάτι άχρονο, ξυπνώντας το ασυνείδητο του δέκτη μέσα από το λήθαργο των καθημερινών, ψευδαισθητικών ικανοποιήσεων. Κι όμως, μαζί με το άχρονο, ο χρόνος υπάρχει. Οι εμπειρίες επαναφέρουν τον θεατή στον πραγματικό χρόνο, ώστε αυτός όχι μόνο να καλλιεργεί τη συνείδησή του αλλά και να ενεργεί με βάση το ασυνείδητο. Διότι, η προσοχή σε ένα θεατρικό έργο και στο σκελετό του –στο κείμενο- δεν υπακούει παρά σε ένα ενέργημα.

Πώς, όμως, κινούμαστε στο χρόνο ή πώς ο χρόνος μας συγκινεί;

Μέσα στην εξέλιξη του χρόνου, όπου βλέπω τον εαυτό μου να κινείται στο αστικό περιβάλλον, διαιρώ το χρόνο σε αντικείμενα, που δεν ορίζω. Βλέπω, τότε, το χρόνο ως διάρκεια, καθώς διακρίνω διάφορα αντικείμενα, ξένα απέναντι σε εμένα, όπως: κήπους, πολυκατοικίες, κλιματιστικά. Όλα αυτά τα αντικείμενα έχουν διάρκεια, δηλαδή εξακολουθούν να υπάρχουν και χωρίς εμένα, χωρίς τις δικές μου σκέψεις ή πράξεις. Όμως, πώς τότε ο χρόνος μας συγκινεί;

Αν συνδέσω μία πολυκατοικία με κάποια εμπειρία ή με πολλές εμπειρίες – για παράδειγμα αν θυμηθώ το διαμέρισμα στην πολυκατοικία, όπου μεγάλωσα μέχρι τα 18 μου αλλά δεν μπορώ πια να ξαναπάω εκεί-, τότε αυτό το ειδικό αντικείμενο αποκτά μια συγκινησιακή προοπτική για μένα, μέσω της επαναφοράς της πεπερασμένης εμπειρίας. Και σε αυτήν την περίπτωση είναι προφανής η αναφορά στην ανεπάρκεια που διαπιστώνω ως χαρακτηριστικό της ανθρώπινης κατάστασης.

Ωριμάζουμε όταν συνειδητοποιούμε γεγονότα που μας εξέθεσαν στο χρόνο, γεγονότα που παραπέμπουν σε βιώματα πόνου, απώλειας ή και διαχείρισης των σχολίων τους ακόμη. Τα σχόλια, άλλωστε, δεν είναι ίχνη της σκόνης επάνω στην επιφάνεια της γλώσσας;

Επομένως, ωριμάζουμε όταν είμαστε διαχειριστές των διλημμάτων.

Η εμπειρία των τριών λεπτών στην οδό Βούλγαρη – ήταν μια εμπειρία που αντιτάχτηκε στο να ψευδαισθάνομαι τον κόσμο, μέσα από τις λογοτεχνικές και θεατρικές αναφορές. Μου απαγόρεψε το δικαίωμα να χωρώ την πραγματικότητα σε ιδεώδη, αλλά, παράλληλα, προκάλεσε την ενεργοποίηση ενός ηθο-ποιού μηχανισμού εντός του δημοσίου χώρου. Σώμα και νους αναζητούσαν τρόπο να απεμπλακούν από το παρόν.

Αργότερα, ωστόσο, ο φασματικός χρόνος της παράστασης Mefisto for ever του Τομ Λανουά (Tom Lanoye) σε σκηνοθεσία Guy Cassiers, επανέφερε εκείνο το προσωπικό παρόν. Η τέχνη έχει τη δύναμη να διαμεσολαβεί το καθημερινό αλλά και να διαμεσολαβείται από αυτό. Όσο διαρκούσε η παράσταση, διάβαζα τους υπέρτιτλους με τα κρυμμένα νοήματα, όπως το: ‘‘ένας στο εκατομμύριο έχει την τύχη γοητείας και σημασίας’’, και σημείωνα στο σκοτάδι. Αισθανόμουν τον πυρετό του εξαιρετικού ηθοποιού Dirk Roofthooft, ο οποίος ερμήνευσε τον Κουρτ Κέπλερ, ένα φιλόδοξο ηθοποιό, προστατευόμενο-έρμαιο της πολιτικής εξουσίας. Ιδίως στη σκηνή που αναφέρεται στο Ριχάρδο τον Γ’, η ερμηνεία του ήταν απίστευτα δυνατή.

Ας κρατήσουμε στις αποσκευές μας, φεύγοντας από την παράσταση, τα 4 στοιχεία, στα οποία μας παραπέμπει ο Τομ Λανουά (Tom Lanoye) και είναι:‘‘ πάθος, ποίηση, παρεκτροπή και περίχαρος’’ – τα 4 μεταφρασμένα ‘‘π’’, ανάλογα των αυθεντικών ‘‘passion and poetry, perversion and pleasure’’. Και ας αναρωτηθούμε για τους ξένους που ζουν στην Αθήνα, όχι μόνο ως ξένοι αλλά ως αποκλεισμένοι. Αν τους αντιμετωπίσουμε στο πλαίσιο ενός χρόνου ιδωμένου ως διάρκεια, παραμένουν άλλοι από εμάς, με τα δικά τους προβλήματα, οπότε δεν μας αφορούν. Αλλά αν μας απασχολήσουν με βάση τη χρονική εξέλιξη της προοπτικής, τότε ποιο είναι το μήνυμα; Ότι οι αλλοδαποί καλά κατασκεύασαν τα έργα των Ολυμπιακών της Αθήνας του 2004, τώρα, όμως, η ώρα για το εισιτήριο χωρίς επιστροφή σήμανε αμετάκλητα;

Δυστυχώς, από αυτούς τους έγχρωμους με τις τσάντες και τα βερνίκια του 1€ στο δρόμο, ούτε ένας δεν έχει την ''τύχη γοητείας και σημασίας'', που αναφέρεται μέσα στο κείμενο της παράστασης Μεφίστο για πάντα. Αντ’ αυτού, τηρείται η πολιτική του μηνύματος ‘‘όπου φύγει – φύγει’’. Σύμφωνα με τα νέα μέτρα, που επιχορηγούν όσους προθυμοποιηθούν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, σε κάποιο -σταν- (Αφγανιστάν, Πακιστάν κ.λ.π) αρκεί να μην επιστρέψουν, αρκεί να μην μας ξαναπούν γεια χαραντάν…δεν προωθείται μια ανθρωπιστική πολιτική στην Ελλάδα, πόσο μάλλον όταν συγχέουμε και βάζουμε στην ίδια μοίρα τους μετανάστες και τους πολιτικούς πρόσφυγες, τους αιτούντες ασύλου.

Κάτι διαβάζαμε για κινητικότητα πληθυσμών στην Ε.Ε; Αληθεύει; Mefisto for ever or never again…Ποιος είναι ο διάβολος και ποιο το λιβάνι σήμερα;

Μεφίστο για πάντα ή θα κοιμηθώ νωρίς, θα ξυπνήσω νωρίς και θα φάω…επίσης νωρίς;

Μπράβο στο Φεστιβάλ Αθηνών και στον πρόεδρο, κύριο Γιώργο Λούκο, που μας δίνουν την ευκαιρία να βλέπουμε τέτοιες παραστάσεις, ώστε να αναζητούμε την επαφή ανάμεσα στο θέατρο και στην πραγματικότητα.

Ελληνικό Φεστιβάλ Α.Ε.

Χατζηχρήστου 23 & Μακρυγιάννη117 42 Αθήνα
Γενικές πληροφορίες

Τ.: +30 - 210 92 82 900

Φ.: +30 - 210 92 82 941

E.: info@greekfestival.gr
http://www.greekfestival.gr/

*στη φωτογραφία, εικονίζονται δύο από τους ηθοποιούς της παράστασης μαζί μου στα καμαρίνια. Επίσης, η αίθουσα του ΙΜΕ, όπου η παράσταση πραγματοποιήθηκε, ονομάζεται ''Αντιγόνη''.