Το Ευρωπαϊκό Αμάρτημα και η (A)pollonia

Αυτοί οι ηθοποιοί του Krzysztof Warlikowski-ομολογουμένως πολύ καλοί- κάνουν βόλτες με το "magic box" στη δεξίωση της τραγωδίας αυτοπροσώπως. Πολλή κίνηση, κάμερα, πόζα. Τέρμα οι χαρακτήρες και το πάθος επί σκηνής. Αντ' αυτού, βλέπεις τους ηθοποιούς, σκηνοθετημένους σε μια τέχνη που "δεξιώνεται" μεγαλεπήβολα τον εαυτό της: το χτες για το σήμερα, την ιστορία από το μύθο. Τέχνη και Οπτική Αντίληψη. Διόλου τυχαία η μνεία μου στον ομώνυμο τίτλο του βιβλίου, του Rudolf Arnheim, των εκδόσεων Θεμέλιο.

Σήμερα, η "Ευρώπη" το γυρίζει "οικουμενικά". Φυσικά και ζουν, στις μνήμες όλων, το τραύμα, η ιστορία του Ολοκαυτώματος, οι άδικοι θάνατοι. Στόχος, όμως, του Πολωνού σκηνοθέτη Warlikowski είναι να δεις. Αβίαστα, κι άλλο, από την "προβολή" -αυτού που φιλμάρεται ζωντανά, ως ταινία- μέχρι την "επιβολή" -του θεατρικού χρόνου, ενώ δανείζεται αφηγηματικά στοιχεία άλλων τεχνών, ώστε να ξεπερνά τα όρια της θεατρικής συνθήκης και, άρα, της αλήθειας. Αναπτύσσεται μια διαλεκτική αλήθειας-φιλαλήθειας-αληθοφάνειας. Δεν αισθάνεσαι πια, δεν προλαβαίνεις να συμπάσχεις, με μάτια που τρέχουν επί σκηνής, μπροστά-πίσω, εξετάζοντας ελιγμούς από μύθους. Μύθους τραγικούς, με τους οποίους εμείς οι Έλληνες φορτώσαμε την ανθρωπότητα και πλέον, ανήκουν σε όλους, σε λαούς και πολιτισμούς. Ώστε, αυτό που κάποτε ήταν το "αμιγές θεμελιώδες" συντονίζεται στην "πρόσμειξη" του παγκόσμιου σήμερα, ενός βέβαια άλλου χρώματος, με συγκρουσιακό τρόπο. Και τούτο το στοιχείο της σύγκρουσης είναι αναπόφευκτο, διότι, αρχικά τουλάχιστον, αυτά τα δύο-θεμελιώδες και τεχνολογικό υπερθέαμα- δείχνουν ασύμμετρα. Το μεν αθάνατο, το δε εφήμερο.

Ανακύπτει, συνεπώς ενοχλητικό, το διμερές ερώτημα: κατά πόσο "πειράζονται" οι τραγωδίες, κατά πόσο αφαιρούνται οι χαρακτήρες στον ορίζοντα του 2011; Ξεχρεώσαμε, πάμε γι' άλλα; Πάντες, από τον Αγαμέμνονα, την Κλυταιμνήστρα, τον Ορέστη, έως την Άλκηστη και τον Ηρακλή, υπήρξαν ταγμένοι-σύμφωνα με τον Hegel-βλ. Αισθητική, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2010- σε κάποιον "εξατομικευμένο σκοπό". Συνέβαινε, όμως, μόνο οι ίδιοι να αντλούν ζωή και δύναμη, ηδονή και οδύνη συγχρόνως, από αυτόν τον σκοπό, ως μοναδικοί και τερατώδεις, προς την κατάστρωση του σχεδίου, προς τη διαστρωμάτωση του στόχου τους.

Σε αυτήν την παράσταση του Φεστιβάλ Αθηνών, δικαιώνεται η συνθήκη, ότι είναι ένα φεστιβάλ και οφείλει να σου "δείξει" πράγματα, ιδέες, εκδοχές. Τώρα, εκ του αποτελέσματος, και λαμβάνοντας υπόψη τη διάρκεια της παράστασης, σαφώς το όλο εγχείρημα δεν θα έλεγε τίποτε σε Νεπαλέζους και Ουζμπέκους της Ασίας, και για να μην πάω τόσο μακριά, η παράσταση δεν θα "μιλούσε" καν στους γονείς μου. Επειδή έχουν συνδυάσει, το "αισθάνομαι" με το "βλέπω θέατρο". Αντιθέτως εδώ, βλέπεις. Κρίνεις. Συμμετέχεις. Με λίγα λόγια, έχεις λόγο για αυτό που συμβαίνει, επιλέγεις στιγμές και αποσπασματικά, απορρίπτεις άλλες.

Αξιολογείς: την προσθήκη κειμένων-όπως το ειδησεογραφικό κείμενο για τα δελφίνια, στην "Άλκηστη", το οποίο θα μπορούσες να διάβαζες και σε μια εφημερίδα-, την αποσπασματικότητα-συνακόλουθη της φιλοδοξίας του σκηνοθέτη, πολλές τραγωδίες να "ζήσουν" μία και μόνο παράσταση-, τη φυλετική διάκριση και τη θυσιαστική κρίση-με χαρακτηριστική την υπαινικτική αναφορά επί της εξουσίας, ότι ο πόλεμος και ο προστάτης κάνουν τον άντρα δυνατό και εξουσιαστή, απέναντι στη γυναίκα-, την προσήλωση στο φετίχ και στη ναρκισσιστική χρήση του αντικειμένου ως άλλο "εγώ"-οι κούκλες με την έναρξη της παράστασης, τα παραπλήσια φορέματα της Άλκηστης, τα αιχμηρά τακούνια της Κλυταιμνήστρας-, τη βαλκανική διάσταση του κολλάζ και της σύνθεσης-μέσα από τη μουσική και τη σημασία της στην παράσταση-, καθώς και όλη την Ευρωπαϊκή κουλτούρα, ότι το θέατρο είναι σπουδή και εξελίσσεται επάνω στη βάση των νέων τεχνολογιών, υπό το πρίσμα των οποίων ο θεατής δεν είναι αλλά και ούτε εκλαμβάνεται πλέον ο ίδιος. Αντιλαμβάνεται ποικιλοτρόπως.

Μα, ο θεατής είσαι εσύ, όχι μια φιλοσοφική, αφηρημένη ιδέα. Κι έχεις σώμα και δικαίωμα. Δείξε πόσο θέλεις τη συνθήκη, πόσο διψάς για την κατασκευή και το ψέμα, για την τέχνη και την εμμονή στο εγώ. Η ιερότητα των εικόνων αλλά και οι εικόνες της ιερότητας έχουν μια νέα υπόσταση, στο ιερό της παράστασης ή στην παραστατικότητα του ιερού. Έχεις νου και γνώση, κρίνε. Δικαιωματικά ή στοιχηματίζοντας με το διάβολο του παραλόγου, τα γκάλοπ για σένα, σύγχρονε αστέ, ολέ, δείχνουν ότι ζητάς περισσότερο και εντονότερα ένα πράγμα: την έκσταση, σαν να λέμε τον ασκό του Αιόλου, του "ευκίνητου και πολύχρωμου", με τους Ανέμους υπηκόους, πλέοντας σε μια νέα "Αιολία" του 2011 και ακόμη παραπέρα.

Κατανάλωση, χρήμα, σκηνικά ακριβά. Και; Έφυγα στο διάλειμμα, θυσιάζοντας το τέλος, πήγα Σύνταγμα. Συναισθηματικά εμπλεκόμενη εκεί, σαφώς περισσότερο. Μετά το δροσερό κλίμα, Ιρλανδίας, βρέθηκα με μια μάσκα νυκτός, δώρο τουρκικών αερογραμμών, στη μύτη, για να προστατευτώ από δακρυγόνα που έπεφταν βροχή, χωρίς λόγο. Τρομοκρατημένες Γιαπωνέζες έτρεχαν να γλιτώσουν από τη βία της ελληνικής αστυνομίας, έλεος... Αυτό είναι το σημερινό Ευρωπαϊκό αμάρτημα. Κάποτε, όταν η Πολωνία δεν ήταν χώρα ακόμη, βάπτιζαν ένα κορίτσι "Apollonia", για να μνημονεύεται τιμητικά η χώρα "Πολωνία". Με την επινόηση και το λόγο δρούσαν ενάντια στο "συσπειρωμένο" παράλογο του πολέμου. Σήμερα που άρχει το χαοτικό παράλογο των τραπεζών, της εξουσιαστικής βίας για τη βία, ανά την Ευρώπη και τη Μεσόγειο, καταλήξαμε Ευρωπαϊκά φοβικοί μαζί, στο λόγο και στην επινόηση. Η επινόηση επιτρέπεται και "δικαιολογείται", αυστηρώς, σε μια Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. Σε παγωμένο χρόνο. "Στέγη" όπως "γη", για να μνημονεύσουμε και τη δημόσια γη, λίγο πριν από τις ιδιωτικοποιήσεις;

*Αύριο Σάββατο 2-7-11 12-16.00μμ παραδίδεται σεμινάριο του σκηνοθέτη με είσοδο 10€, Λεωφ. Συγγρού 107-109, 210-900 5800