Για την τέχνη της γραφής ή περί λογοτεχνικής χημείας.

Αν και Η τέχνη της γραφής του Άντον Τσέχοφ, σε επιμέλεια του Πιέρο Μπρουνέλλο και σε μετάφραση του Βασίλη Ντινόπουλου, κυκλοφόρησε το 2007 από τις εκδόσεις Πατάκη, μέχρι σήμερα, εξακολουθεί και αποτελεί ένα βιβλίο σταθμό, στα ελληνικά γράμματα, γι’ αυτό που η γραφή του Τσέχοφ μπορούσε να πρεσβεύει. Όσον αφορά στη σημερινή δυνατότητα αυτής της ιδιαίτερης και βαθυστόχαστης πένας, ακόμη και τώρα που η ζωή έχει γίνει διακοπτόμενη, με κινητά και αναπάντητες κλήσεις, διαβάζοντας τις προτροπές του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα, μπορούμε και αναγνωρίζουμε αντιστικτικά τόσο τον πυρετό όσο και το όνειρο, στοιχεία ενύπαρκτα στη γραφή του. Καθώς, από τη μία, ο «πυρετός» υποδηλώνει την έξαψη, και, από την άλλη, το όνειρο μαρτυρεί το πυρετώδες, -την κατάσταση ως αν ήταν «πυρετός»-, το συμπέρασμα δείχνει το προφανές. Γιατρός και συγγραφέας, ο Τσέχοφ αξιοποίησε την ευκαιρία να επενδύει επάνω σε λεπτές ισορροπίες σημαίνοντος και σημαινόμενου, σε ομιλία και γλώσσα, σε βιολογικό και ψυχολογικό επίπεδο συγχρόνως. Αν ο στόχος του ήταν απλώς να κερδίσει το θαυμασμό των άλλων, τότε προσεγγίζοντας τα κείμενά του, ξανά στο σήμερα, θα επιτηρούσαμε τις ζωές μας, με απώτερο σκοπό την τάξη. Πράγματι, το «εγώ» που μιλάει, μέσα από τις επιστολές, είναι ένα ιδανικό «εγώ». Ο επιστολογράφος αναπλάθει μνημονικές εγγραφές, και ενώ νομίζει ότι σκέφτεται –και προχωρεί μπροστά-, αυτό ενδεχομένως ισχύει τη στιγμή που θυμάται και ταξιδεύει στη θύμηση, ελεύθερος από χαρακτήρα και για το βλέμμα του άλλου, ως ενδοβολή, αντί της προβολής του ενώπιόν του. Ως εκ τούτου, τα επιστολογραφικά αναγνώσματα ανέκαθεν καλλιεργούσαν την τακτική πίστη στον εαυτό μας, τη σφυρηλάτηση του οράματος εξ’ αφορμής της σχέσης σε δύο επίπεδα, σε μνήμη και σκέψη: όμως, στην περίπτωση του Τσέχωφ, δεν είναι μόνο αυτό, το ζήτημα ενδυνάμωσης της βούλησης. Στις επιστολές του, αποσαφηνίζεται ότι επεδίωκε να είναι καλά πληροφορημένος αντί να λειτουργεί ως «αρωματοπώλης» ή «ζαχαροπλάστης» για τους αναγνώστες του. Μία από τις ρήσεις του, -προς την Μ. Β. Κισελιέβα-, ήταν ότι «ο λογοτέχνης πρέπει να είναι το ίδιο αντικειμενικός όπως και ο χημικός. Πρέπει να είναι απαλλαγμένος από την καθημερινή υποκειμενικότητα και να γνωρίζει ότι οι σωροί της κοπριάς στην εξοχή παίζουν έναν πολύ σημαντικό ρόλο, και ότι τα κακά πάθη είναι τόσο χαρακτηριστικά της ζωής όσο και τα καλά». Σαφώς και έχει αναπτυχθεί ένας ολόκληρος διάλογος επιχειρημάτων γύρω από την ιδέα της αντικειμενικότητας στη γραφή, όμως αυτό που είναι ξεκάθαρο για τη γραφή του Άντον Τσέχοφ είναι το όψιμο μεταληπτικό ενδιαφέρον, στη βάση του οποίου το χιούμορ του συγγραφέα μπορεί να αποβεί πυξίδα της δικής μας εποχής. Άλλωστε, από τον Harold Bloom και Τη θραύση των δοχείων –εκδ. Πλέθρον, Αθήνα 1998- έχει καταστεί σαφές, πως «η άποψη του Yeats ότι οι ποιητές ζουν το θάνατο των άλλων ποιητών και πεθαίνουν τις ζωές εκείνων, αποκτά νόημα στο πλαίσιο της μεταλήψεως, όπου η διαδικασία της επίδρασης παράδοξα αντιστρέφεται(..)». Είναι, κατά συνέπεια, πρό(σ)κληση το γεγονός, οι επιστολές ενός σπουδαίου συγγραφέα, όπως είναι ο Τσέχοφ, να κυκλοφορούν σε μια εύχρηστη έκδοση, με φωτογραφίες, στο τέλος, από εκείνην την εποχή, 1860-1904, όπου ο Τσέχοφ έζησε και δημιούργησε, βασιζόμενος «στο χρόνο που τα γιατρεύει όλα».

Άντον Τσέχοφ, Η τέχνη της γραφής, συμβουλές σε ένα νέο συγγραφέα, επιμ. Πιέρο Μπρουνέλλο, μτφρ. Βασίλη Ντινόπουλου, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2007