Περικλής του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ στο Εθνικό Θέατρο

Τίνος πραγματικού η κρίση αυτή είναι το θέαμα; Την απάντηση δίνει ο Περικλής του Σαίξπηρ, ένα έργο που έμεινε στην ιστορία ως κωμωδία και πιθανότατα έγινε, για πρώτη φορά, παράσταση στις αρχές του 17ου αιώνα. Τότε που η ανάγκη για ψυχαγωγία και διασκέδαση στις αυλές, κατά την ελισαβετιανή εποχή, ήταν ανθηρή, ώστε να δίνεται κίνητρο, από την παραγωγή στην κατανάλωση. Ιδωμένος στο σήμερα και με φειδωλές-γι’ αυτό και καίριες- ποζάτες νύξεις για την τρέχουσα ελληνική πολιτική πραγματικότητα και τους τραγέλαφούς της, ο Περικλής ανεβαίνει στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, σε σκηνοθεσία του Γιάννη Χουβαρδά. Ώστε, το μήνυμα της παράστασης και του σκηνοθέτη δεν είναι παρά ένα: η δύναμη, η βούληση και η πράξη απορρέουν από το ανθρώπινο δυναμικό. Αυτό διαθέτει το Εθνικό και όλοι μαζί οι 12 ηθοποιοί της παράστασης συμβάλλουν στη νοηματοδότηση του παρόντος, επειδή οργανικά αυτό συνδέεται με το παρελθόν.

Δεδομένης της αυλικής σκούφιας του Περικλή, καθίσταται πρόδηλο ότι το έργο έπρεπε να έχει συγκινησιακή πλοκή, επεισόδια και αναγνωρίσεις, που θα καλλιεργούσαν τον οραματισμό, την ευγένεια του πνεύματος: θα εξυμνούσαν την ηθική και άρα, τις ηθικές αξίες έναντι του μηδενισμού. Κεντρική ιδέα, στη ραχοκοκαλιά της οποίας στηρίζεται η υπόθεση, είναι η τιμιότητα. Διότι, η πίστη στην τιμιότητα, και κατά συνέπεια στη δίκαιη κρίση και στην απονομή δικαιοσύνης, σφυρηλατεί την αγωνιστική διάθεση. Αυτήν που διαθέτει η Μαρίνα, ως αρχοντική κόρη του Περικλή, αλλά και ο ίδιος ο Περικλής, ενόσω αποδέχτηκε το ριζικό του, να ξεριζωθεί από τον τόπο του, την Τύρο, για να αποφύγει το θυμό του Αντίοχου και το έργο να ξεκινήσει. Αφετηρία η οξυθυμία-ξορκισμός-, προορισμός η οξύνοια-όρκος. Αυτό είναι το τελετουργικό επαναπροσδιορισμού της πίστης. Διότι, ο Περικλής κατακτά τη σοφία και τη γνώση, ως ένας αναγνώστης της μοναξιάς του, παλαιστής της ιδιαιτερότητας-μοίρας, διαχειριστής του εξαιρετικού. Στην πορεία του έργου, ενόσω η θάλασσα συμβολίζει την ψυχή του ανθρώπου, διαπιστώνεται ότι η πλοκή ενδυναμώνεται μέσα από όλο το φάσμα των χαρακτήρων, όπως του Κλέωνα και της Διονύσας, το ζεύγος από την πλευρά του κακού και των αντι-ηρώων.

Σε έναν πολιτισμό της τιμής, όπως προτάσσεται καθ’ όλη τη διάρκεια του έργου, κρίνεται σκόπιμο ο άνθρωπος να αποποιηθεί την «περσόνα» του, ή τις περσόνες-μάσκες, προκειμένου να αναζητήσει την α-λήθεια. Μόνο έτσι εξοφλεί το χρέος του απέναντι στην ανωνυμία της λήθης, για να κερδίσει την υστεροφημία. Ο Περικλής είναι αυτός που είναι – ο περίφημος- επειδή αποστασιοποιήθηκε από εκείνο που ήταν. Χάνει γυναίκα (Θαΐσα) και κόρη, δοκιμάζεται και περιδιαβαίνει τη φήμη του. Σε αντάλλαγμα, είναι γνώστης της φθοράς του. Από την άλλη, η Μαρίνα-στο όνομα της οποίας η ρίζα «μαρ» αντιστοιχεί στη λατινογενή προέλευση της θάλασσας- είναι εν δυνάμει η σοφή ψυχή του Περικλή που ταξιδεύει, μόνη και συλλογική συγχρόνως, με όλο το αξιακό φορτίο και το ηθικό βάρος. Γι’ αυτό και στο κείμενο, το αρχικό των 19.734 λέξεων, η Άρτεμη εμφανίζεται όταν τίθεται ζήτημα θυσιαστικής κρίσης, και άρα, όταν εγγράφεται η τομή ανάμεσα στο τότε και στο τώρα· μόλις τα πρόσωπα του κακού απεκδυθούν την περσόνα τους και συνειδητοποιήσουν την κρίση: την ανέχεια του κακού που έχουν υποστεί. Στο σημείο αυτό, ας παρατεθεί αυτολεξεί μέρος κειμένου του Jean-Pierre Vernant, Ανάμεσα στον μύθο και την πολιτική, (μτφρ. Μ.Ι. Γιόση, εκδόσεις Σμίλη, Αθήνα 2003, σ.79). Ερμηνεύοντας την πλατωνική θεωρία, σύμφωνα με την οποία ο αριθμός των ψυχών είναι συγκεκριμένος, ο συγγραφέας αποφαίνεται ότι: «ο αριθμός των ψυχών είναι ακριβώς ο ίδιος με τον αριθμό των άστρων που υπάρχουν στον ουρανό, και το θέμα είναι να συναντήσεις το άστρο σου και όχι να ‘‘ανακαλύψεις’’ ή να ‘‘κατασκευάσεις’’ (‘‘πλάσεις’’) τον εαυτό σου. Με αυτόν τον τρόπο, για να ελευθερώσεις τον δαίμονα που είναι η ψυχή, θα χρειαστείς να έρθεις αντιμέτωπος με τα άλλα στρώματα του υποκειμένου που δεν είναι ο Σωκράτης στα μάτια του Σωκράτη, που είναι δηλαδή συνδεδεμένα με το σώμα του- όπως είναι το θάρρος του ή οι επιθυμίες του». Αυτή η (ψυχο)σωματική διάσταση καταδεικνύεται μέσα από το έργο Περικλής του Σαίξπηρ. Τόσο ο Περικλής όσο και η Μαρίνα υπερασπίζονται την τιμιότητα. Και για το αν η σοφία συνδέεται με τη θάλασσα, αρκεί ξανά να ανατρέξουμε στην έρευνα του Jean-Pierre Vernant, ο οποίος έχει μνημονεύσει ότι η Αθηνά-θεά της σοφίας- είχε μητέρα, «την Ωκεανίδα Μήτιν, την οποία ο Ζευς, για να την αφομοιώσει ολόκληρη, την κατάπιε αφού την κατέστησε έγκυο». Και ως προς την αντιπαραβολή σοφίας/υδάτινου στοιχείου, αξιοσημείωτο, επίσης, είναι ότι το όνομα ‘‘Μήτις’’ σημαίνει ‘‘ευφυΐα’’, σημαίνει βέβαια και ‘‘πανουργία’’.

Αποτέλεσμα της πανουργίας είναι η διαστρέβλωση. Άρα, λοιπόν…Τίνος πραγματικού η κρίση αυτή είναι το θέαμα; Το ερώτημα, ακριβώς όπως έχει τεθεί, ως τίτλος του 3ου κεφαλαίου Στην Κομμουνιστική υπόθεση, του Alain Badiou, - εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2009- για να περιγράψει την πλανητική χρηματιστηριακή κρίση και να καταδείξει την τρέχουσα κατάσταση ως εφάμιλλη του θεάτρου σκιών, θα μείνει ανοικτό. Για να μείνουν ανοικτές και οι πόρτες του θεάτρου, ιδίως όταν υπάρχουν παραστάσεις χωρίς κλασικές ιδέες για το πώς να διακοσμήσετε το σαλόνι σας, ενώ αντ’ αυτού εγείρουν σύγχρονα ερωτήματα: πώς ορίζεται το πολιτικό/προσωπικό, μετά τη μεταπολίτευση και πώς δημιουργούνται ζυμώσεις μέσα από τις σχέσεις των προσώπων έναντι ενός αμήχανου και αόριστα ανήσυχου πλήθους. Ο σκηνοθετικός άξονας της παράστασης έχει αγκαλιάσει ισόρροπα το κωμικό με το αφηγηματικό. Στόχος της αφηγηματικής πρόθεσης είναι ο θεατής-αναγνώστης να βλέπει το έργο από απόσταση, με οξύνοια. Σαφώς και η πρεμιέρα είναι μία παράσταση. Και οι 12 ηθοποιοί προσδιορίζουν ένα σύνολο άξιων αναλογιών, εμπειρίας και χυμώδους ενέργειας, ικανό να δείξει στους θεατές ότι η ανθρώπινη κατάσταση ταυτίζεται με το ανθρώπινο δυναμικό. Χωρίς ανθρώπινο δυναμικό, δεν υπάρχει θέατρο, ούτε πολιτισμός ούτε αλήθεια.

• Μετάφραση Διονύσης Καψάλης
• Σκηνοθεσία Γιάννης Χουβαρδάς
• Κοστούμια Ιωάννα Τσάμη
• Φωτισμοί Λευτέρης Παυλόπουλος
• Μουσική διδασκαλία Μελίνα Παιονίδου
• Βοηθός σκηνοθέτη Νατάσσα Τριανταφύλλη
• Δραματολόγος παράστασης Βιβή Σπαθούλα

Διανομή:
• Ψαράς, Ιππότης, Φιλήμων, Λυσίμαχος, Χορός
Κώστας Βασαρδάνης

• Ηλικανός, Μαστροπός, Χορός
Γιάννης Βογιατζής

• Ψαράς, Ιππότης, Λεονίνος, Χορός
Γιώργος Γλάστρας

• Κόρη του Αντίοχου, Ιππότης, Μαρίνα, Χορός
Στεφανία Γουλιώτη

• Αντίοχος, Ιππότης, Χαιρήμων, Χορός
Γιώργος Κοτανίδης

• Περικλής, Χορός
Χρήστος Λούλης

• Σιμωνίδης, Σύρτης, Χορός
Μανώλης Μαυροματάκης

• Ιππότης, Χορός
Βασίλης Παπαγεωργίου

• Ποιητής, Χορός
Δημήτρης Πιατάς

• Θαΐσα. Χορός
Μαρία Σκουλά

• Διονύσα, Μαντάμ, Άρτεμη, Χορός
Λυδία Φωτοπούλου

• Θαλιάρτης, Κλέων, Ψαράς, Χορός
Μηνάς Χατζησάββας