Ο αληθινός κύριος Alexander Sokurov

Τον Δεκέμβριο του 2005 ο σκηνοθέτης Αλεξάντερ Σοκούροφ, έξι ταινίες του οποίου η New Star και ο διευθυντής της, κ. Βελισσάριος Κοσσυβάκης, έχουν κυκλοφορήσει μέχρι σήμερα στην Ελλάδα, παρέδωσε ένα masterclass για το ελληνικό κοινό στον κινηματογράφο ΑΦΑΙΑ, στην Καλλιθέα, σε ταυτόχρονη μετάφραση από τα ρώσικα στα ελληνικά του κ. Γρηγόρη Καραντινάκη. Ακριβώς επειδή οι απαντήσεις του κ. Σοκούροφ θίγουν ιδιαίτερα διαχρονικά ζητήματα σχετικά με την τέχνη, τον πολιτισμό και την ανθρώπινη φύση, σήμερα είναι μια ευκαιρία να θυμηθούμε κάποια από εκείνα που ειπώθηκαν τότε...

ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ:

‘‘Δεν υπάρχει μέτρο για το πόσο μπορεί να ανυψωθεί ένας άνθρωπος. Όσο μπορεί να ανυψωθεί, άλλο τόσο μπορεί και χαμηλά να πέσει. Η τέχνη κάνει αυτό που μπορεί να κάνει, να δείξει ή να ερμηνεύσει τον άνθρωπο και τις συμπεριφορές του όσο πατάει τα πόδια του στη γη. Όταν πάει εκεί, ούτε ο Θεός ξέρει τι γίνεται. Η τέχνη δε μας ανυψώνει. Δε μας εξυψώνει. Πρέπει να μας εκπαιδεύει για το δέον που είμαστε εδώ. Γιατί είμαστε θνητοί. Γιατί καταλαβαίνουμε ότι το πιο άσχημο παιχνιδάκι που θα μπορούσε να κάνει ο Θεός μαζί μας, το έχει κάνει ήδη. Μας έχει πει ότι είμαστε θνητοί. Η τέχνη, το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να πει ότι είσαι εδώ. Κι εδώ δεν είναι άσχημα. Ζήσε εδώ. Μπορεί κάτι να βρεις κι εδώ, στη ζωή. Αλλά μην ξεχνάς ποτέ τον εαυτό σου’’.

Για το πώς προσεγγίζει έναν ηθοποιό και πώς τον καθοδηγεί κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων

''Απλά, πάρα πολύ απλά. Στο σινεμά, τον οποιοδήποτε ρόλο μπορεί να τον κάνει οποιοσδήποτε άνθρωπος. Με βάση τις δυνατότητες του κινηματογράφου, είναι κατανοητό πως ένας άνθρωπος που θα μπορούσε να παίξει ένα πρωταγωνιστικό ρόλο στο σινεμά, στο θέατρο θα ήταν η απόλυτη καταστροφή. Δε θα μπορούσε να σταθεί στα πόδια του. Το σινεμά είναι μια συμπύκνωση πάρα πολλών στιγμών που έχει ένας ηθοποιός και που μπορεί αυτές οι στιγμές να μην ξανάρθουν ποτέ. Το βασικότερο πράγμα όταν επιλέγω έναν ηθοποιό είναι να με αγαπήσει και να με καταλάβει. Ο ηθοποιός, ο ερμηνευτής στην ταινία μου είναι ένα σκεύος όπου πρέπει να ρίξω το περιεχόμενό μου αλλά τα τοιχώματά του πρέπει να είναι πάρα πολύ γερά. Για μένα, ο χαρακτήρας του ανθρώπου που προσκαλώ για να παίξει, πρέπει να είναι ξεκάθαρος, τόσο δυνατός πραγματικά για να φέρει στις πλάτες του αυτό που θέλω εγώ να πω.

Πολλές φορές η θεματολογία που αγγίζω και όλα αυτά που σκέφτομαι, καταλαβαίνω ότι δε μπορεί να τα φέρει ένας επαγγελματίας ηθοποιός. Ψάχνω να βρω από τη ζωή τέτοιου τύπου χαρακτήρα, όχι ηθοποιό που είναι από το Θεό φτιαγμένος περισσότερο και καλύτερα από οποιαδήποτε σκηνοθετική οδηγία. Το φέρει αυτό. Απ’ το Θεό. Μέσα σε μια συνθήκη επαγγελματισμού προσκαλώ έναν ηθοποιό ερασιτέχνη τέτοιο να παίξει στην ταινία μου.

Και πάντα βάζω μια σημαντική συνθήκη κάνοντας αυτήν την επιλογή και το λέω στον ηθοποιό που έχω απέναντί μου: δεν πρέπει ποτέ να ντραπείς που θα συμμετέχεις σε αυτή τη διαδικασία. Δεν πρέπει ποτέ να ντρέπεσαι για τη συμμετοχή σου σε αυτήν την ταινία. Ποτέ δε βάζω τον ηθοποιό που έχω απέναντί μου στη διαδικασία να αισθάνεται στο πλατώ άβολα, να ντρέπεται πολλές φορές γι’ αυτό που κάνει. Υπάρχουν σκηνοθέτες που λένε «κάντο έτσι» και ο ηθοποιός νιώθει άβολα. Αν αισθάνεται άβολα στο να γδυθεί, σε κάτι άλλο, αφαιρώ αυτόματα αυτό το κάτι από το έργο. Ύστερα από χρόνια, άνθρωποι μεγάλοι που κάποτε είχαν παίξει στη ταινία μου, βλέποντάς την θα πρέπει να μου πουν: «Τι ωραία που ήταν τότε! Τι ευτυχία που ήταν να κάνουμε αυτό μαζί!». Γι’ αυτό πάντα προσπαθώ να βρω ηθοποιούς και να δικαιολογήσω την ύπαρξή τους μέσα από αυτή τη διαδικασία, όχι φορμαλιστικά αλλά να τους οδηγήσω σε μια τέτοια διαδικασία.

Παίρνω αυτόν τον άνθρωπο από τη φύση, το Θεό και τον βάζω μέσα στην ταινία μου. Τον περιτριγυρίζω, τον μελετάω. Κανένας σκηνοθέτης στον κόσμο δε μπορεί να φτιάξει ένα τέτοιο θαύμα της φύσης όπως είναι ο ηθοποιός, ο άνθρωπος. Γι’ αυτό και οι περισσότερες ταινίες μου όπου χρησιμοποιώ ερασιτέχνες ηθοποιούς, είναι μια τεράστια δουλειά που πρέπει να κάνω μαζί τους. Πολύ μεγάλη. Όσον αφορά τους επαγγελματίες που παίρνω στις ταινίες μου, δουλεύω μαζί τους, όταν μου λένε «είμαι έτοιμος για όλα». Κάντε μαζί μου ό,τι θέλετε αρκεί να συνταξιδέψουμε σε αυτό το ταξίδι. Ό,τι ισχύει για τους άλλους, ισχύει και για τους επαγγελματίες ηθοποιούς που έχω. Απλώς κατηγορηματικά δεν αντέχω τα καπρίτσια των ηθοποιών, οι επαγγελματίες τα ξέρουν. Όταν αρχίζουν αυτά τα ηθοποιίστικα, αυτομάτως φεύγουν από την ταινία. Οι ηθοποιοί μου ξέρουν τα πάντα για το ρόλο τους. Δεν κρύβω τίποτα από τους ηθοποιούς μου. Ποτέ. Πρέπει να ξέρει για σένα ο ηθοποιός τα πάντα. Αλλιώς με τίποτα δε δημιουργείται αυτή η ανοιχτή επικοινωνία. Όταν βλέπει ότι είσαι τόσο ανοιχτός μαζί του, ανοίγει και εκείνος. Κάνει τα πάντα. Κάποια στιγμή, όταν ολοκληρώσαμε μία σκηνή, πλησίασα έναν ερασιτέχνη ηθοποιό, όχι επαγγελματία. Τον ρώτησα: Γιατί συμπεριφέρθηκες έτσι μέσα στο κλάμα; Μου άρεσε πάρα πολύ. Δεν το είχαμε συζητήσει ποτέ. Μου είπε ότι κατά τη διάρκεια του γυρίσματος, ξέχασα ότι έκανα γύρισμα. Απλώς θυμήθηκα μια ιστορία που μου είχατε πει εσείς και σας λυπήθηκα τόσο πολύ που λειτούργησα έτσι όπως δε μου είχατε πει να λειτουργήσω. Σε έναν επαγγελματία ηθοποιό, πώς θα μπορούσα να του πω να παίξει έτσι ώστε να λυπάται εμένα;

Η δυσκολία αυτής της μεθόδου με τους ερασιτέχνες ηθοποιούς έχει ένα χαρακτηριστικό: Μπορεί να συμβεί μόνο μία φορά. Μπορούν να παίξουν τη συνθήκη, με τη δουλειά που έχεις κάνει να λειτουργήσουν με αυτόν τον τρόπο. Αν πάνε κάπου αλλού θα είναι μια αποτυχία''.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον Αλεξάντερ Σοκούροφ:

http://www.sokurov.spb.ru/island_en/mnp.html