Σεππούκου, Πολυτεχνείο και εξαέρωση

Από την εφημερίδα Ακρόπολις, στις 30.08.1934 (Αρ. Φύλλου 2005) σε ανυπόγραφο δημοσίευμα διαβάζω για το σεππούκου. Ως έθιμο είναι πολύ παλιό, καθώς επικράτησε βαθμιαία κατά τον Μεσαίωνα. Η αρχή του εντοπίζεται στην επιθυμία των ηττημένων πολεμιστών να αποφύγουν την ταπείνωση και να μη βρεθούν ζωντανοί στα χέρια του εχθρού. Επιβλήθηκε οπότε ως χαρακτηριστική υποχρέωση της στρατιωτικής τάξης, των ευγενών και των μεγάλων φεουδαρχικών οικογενειών. Από έθιμο απόκτησε τη σημασία προνομίου αργότερα, κατά το 1500. Η λέξη ‘‘χαρακίρι’’ έχει μεταφραστεί ενίοτε από ευρωπαίους συγγραφείς ως ‘‘ευτυχής εξαφάνιση’’ αλλά η ιαπωνική κυριολεξία –το ‘‘σεππούκου’’- είναι λιγότερο εύφημη, διότι σημαίνει ‘‘άνοιγμα της κοιλιάς’’, όπως ακριβώς γινόταν στην πράξη. Στην πράξη, θυμόμαστε καλύτερα αυτά που σημειώνουμε. Σήμερα ανοίγοντας το ληγμένο σημειωματάριο έτυχε να πέσω επάνω σε αυτό το διευκρινιστικό κείμενο που εκ πρώτης όψεως δείχνει άσχετο με την επέτειο του Πολυτεχνείου. Και όμως.

Η αναφορά στο σεππούκου, σε ένα έθιμο που με τα χρόνια έμελλε να εξελιχτεί σε προνόμιο, είναι σχετική με αυτό το διπλό ζήτημα προνομίου και πράξης στη σύγχρονη εποχή. Και αναφέρω τούτο επειδή καθαρή πράξη πραγματοποιείται στα πλαίσια της ιδέας του προνομίου αντί του εθίμου. Υπάρχει ελευθερία, όταν επιτρέπεται η δυνατότητα πέρα του νόμου ή/και του εθίμου, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι ο νόμος καταστρατηγείται. Στην περίπτωση του εθίμου, δεν πρόκειται για πράξη αλλά για επανάληψη. Η εμπειρία δεν εκλαμβάνεται ως νέα και τούτο διότι αποβάλλει την πρωτοτυπία καθώς καταναγκαστικά επικαλείται πεπερασμένες επαναληπτικές καταστάσεις που εφαρμόστηκαν κατά παράδοση. ‘‘Το έθιμο είναι’’, απαντούν κάποιοι ενώ τελικά δεν ξέρουν ποιο είναι αυτό το έθιμο. Ο τροπισμός της έννοιας καταργεί την ίδια την έννοια.

Απαραίτητο να διευκρινιστεί βέβαια ότι πάντα ήταν προνόμιο των λίγων να σκέφτονται πιο προχωρημένα, προοδευτικά και άρα πιο επικίνδυνα, αντίθετα με τους πολλούς που επαναπαύονται στην εθιμοτυπική ασφάλεια και σε αυτό που είναι σύνηθες. Σήμερα, αν και η επέτειος του Πολυτεχνείου θα έπρεπε να θυμίζει το προνόμιο εκείνων των λίγων – των φοιτητών- που αντέδρασαν ενάντια στη χούντα, δυστυχώς θυμίζει το έθιμο των πολλών που είτε συνδυάζουν τριήμερα με βουνό είτε παρίστανται σε έναν κοσμικό περίπατο με ΜΑΤ, ενώ τα καφέ που έχουν πιο ακριβές τιμές επειδή είναι ‘‘ιστορικά’’ στο κέντρο της Αθήνας έχουν ήδη κατεβάσει ρολά ασφαλείας, δεδομένου ότι μπρικ σε ταρτάκι με μους σολομού θέλουν κάτι από ατμόσφαιρα αντί για κόκκινες σημαίες. Κατά συνέπεια, ακόμη και το ίδιο το αστικό περιβάλλον πλέον έχει απορρίψει το Πολυτεχνείο. Έχει κάνει απόσβεση για κάθε χρέος στους πολίτες το καπιταλιστικό σύστημα απορροφώντας σχεδόν όλους εντός του. Το Πολυτεχνείο, στην κατάσταση που το ζούμε σήμερα, είναι η αντίθετη περίπτωση του σεππούκου. Είναι το προνόμιο που κατάντησε έθιμο.

17.11.08, λοιπόν, σε μια ακόμη επέτειο του Πολυτεχνείου, η σιωπή έφερε συγκίνηση δυνατότερη του λόγου μέσα από δυο γαρύφαλλα μιας λουλουδούς – ντελάλη Πατησίων με Στουρνάρη γωνία, εκεί όπου καθημερινά η μοναξιά του καστανά σιγοκαίγεται με χοντρά γάντια. Το κόκκινο κάνει τα μάτια να γυαλίσουν παρά συνθήματα άσχετα με την επέτειο, που έχουν περισσότερο καπηλευτεί, λιγότερο καταστήσει επίκαιρη τη σημασία της.

Στην Πατησίων που σήμερα από νωρίς είχε λουλουδίσει επικίνδυνα, ακούγονταν δυνατά φωνές: ‘‘ένα γαρύφαλλο μισό ευρώ’’. Αντίθετα υπήρχαν και άλλες σιωπηλές, καθισμένες οπτασίες που περίμεναν να πλησιάσεις με την απορία αν τελικά θα σου έλεγαν τη μοίρα.

Η μοίρα και το έθιμο δεν είναι τυχαίοι ένοικοι ενήλικων βίων. Έχουν δυστυχώς πατροπαράδοτες ρίζες. Είναι οικογενειακών προδιαγραφών. Και αναφέρω ένα παράδειγμα: τα σώματα που μέσα Νοέμβρη συνήθως ανάβουμε για πρώτη φορά, χρειάζονται εξαέρωση ώστε να είναι ζεστό το σπίτι. Η εξαέρωση είναι μια διαδικασία, κατά την οποία η πλειοψηφία των Ελλήνων έχει τηρήσει παθητική στάση, παραχωρώντας το προνόμιο στον μπαμπά ή στη μαμά (μάλλον στο μπαμπά). Σε αυτήν την περίπτωση, ούτε ως έθιμο ούτε ως προνόμιο μας ενδιαφέρει η εξαέρωση, αρκεί να την κάνει κάποιος άλλος και να είναι σε καλή θερμοκρασία το σπίτι. Εξαέρωση = πράξη που απαξιώ να κάνω, δεν έχω χρόνο, αμελώ κλπ. Ωστόσο, είναι κάτι πολύ απλό. Από οποιοδήποτε κατάστημα με χρώματα προμηθεύεται ο/η ενδιαφερόμενος/η το εν λόγω κλειδάκι και με αυτό πρώτα κάνει μια κίνηση αριστερά, ώστε να ακούγεται ο αέρας. Περιμένει να βγει, ώσπου να τρέξει και λίγο ζεστό νερό. Εν τω μεταξύ το σώμα ήδη έχει ζεσταθεί. Τότε με το ίδιο κλειδάκι κάνει μια κίνηση δεξιά και το σώμα είναι έτοιμο. Παρόλο, λοιπόν, που δεν απαιτεί και ιδιαίτερη σκέψη μια τέτοια διαδικασία, την παραμελούμε. Δεν είναι απορίας άξιο τότε που αντιμετωπίζουμε μια επέτειο Πολυτεχνείου ως έθιμο, αντί ως προνόμιο εκείνων που έδειξαν ότι υπάρχει το διαφορετικό. Όπως ο Γιώργος Κυρήκου, για τον οποίο η συγγραφέας Ευγενία Φακίνου έχει γράψει το τελευταίο της βιβλίο Για να δει τη θάλασσα, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καστανιώτη, υπήρξαν και εκείνοι που έμειναν πίσω και δεν πρόδωσαν αυτά που πίστευαν. Ο Γιώργος Κυρήκου που γλίτωσε τελικά από τη χούντα, χάθηκε στις φωτιές του 1993 στην Ικαρία, στην προσπάθειά του να σώσει συγκατοίκους του.

Παίζει Σατί το cd. Στο καθιστικό με τα δύο μαξιλάρια και το ένα μπαλόνι – το οποίο φούσκωσα όλο καμάρι ώστε η έξυπνη διαφήμιση της Χ.Α.Π (Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια, τηλ. 210-7487723) από το Βήμα της Κυριακής 16.11.08 θρονιάστηκε στη γωνία του καναπέ μου- ακούγεται επίσης το κελάηδημα του καναρινιού, του μικρού Μομπίλ. Η μέρα πλέον σχεδόν έφυγε και μαζί της η μουσική από μια ιστορία φοιτητών που αγωνίστηκαν και ...

Χρωστάω όμως το cd. Είναι: Chill with Satie, Naxos, (συνολικής διάρκειας 58:19). Συνιστάται ακόμη και για δώρο low budget, πέρυσι είχε περίπου 7 ευρώ. Ενημερωτικά, σε ανάλογες τιμές κινούνται τα περισσότερα cd της εν λόγω εταιρίας.

Έτσι εταιρικά φρενάρω.