Χειρ Αγγέλου στο Μουσείο Μπενάκη

Ένας επώνυμος ζωγράφος, των ύστερων βυζαντινών χρόνων, ο Άγγελος Ακοτάντος, φιλοξενείται στο κεντρικό κτίριο του Μουσείου Μπενάκη μέχρι τις 16 Ιανουαρίου 2011.
Τίτλος της αναδρομικής έκθεσης: ΧΕΙΡ ΑΓΓΕΛΟΥ, ΕΝΑΣ ΖΩΓΡΑΦΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ ΣΤΗ ΒΕΝΕΤΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΗ ΚΡΗΤΗ.

Ευκατάστατης οικογένειας, ο Άγγελος έζησε στη βενετοκρατούμενη Κρήτη, και ειδικότερα στο Χάνδακα (στο σημερινό Ηράκλειο, πίσω από την πλατεία με τα περίφημα λιοντάρια), στο πρώτο μισό του 15ου αιώνα, περιμένοντας παραγγελίες από την ελεύθερη αγορά. «Ποιος, από εμάς, όμως θα παράγγελνε εικόνα όταν είχε απέξω τα Οθωμανικά πλοία, να τον πολιορκούν, και όταν, ήδη από τη στεριά, οι Οθωμανοί ήταν πάρα πολύ κοντά;», ευσταθές είναι το ερώτημα της επιμελήτριας της έκθεσης, Μαρίας Βασιλάκη. Και το γεγονός, ότι ο Άγγελος πέθανε το 1450, τρία χρόνια νωρίτερα από την Άλωση της Πόλης, αποτελεί ένδειξη ότι αυτός ο ζωγράφος ανήκει στο Βυζάντιο αντί στα μεταβυζαντινά χρόνια. Για την ακρίβεια, ανατρέχοντας και πάλι στη διαφωτιστική ξενάγηση της Μαρίας Βασιλάκη, πρέπει να γνωρίζουμε, σχετικά με την εποχή εκείνη, ότι ο Άγγελος είναι ένας ζωγράφος που «διεκδικεί για τον εαυτό του, να είναι ένας Υστεροβυζαντινός ζωγράφος» αλλά και «αισθάνεται ότι η Κωνσταντινούπολη έχει να του διδάξει τα πάντα». Επίσης, «αισθάνεται ότι είναι ένας σπουδαίος ζωγράφος, γι’ αυτό και υπογράφει τις εικόνες του». Ως Χειρ Αγγέλου...

Στην ουσία, εκτός από αναδρομική, αυτή είναι μια «απλή» έκθεση. «Ό,τι δεν μπορείς να πεις με απλά λόγια προφανώς δεν το έχεις κατανοήσει», τονίζει η κ. Βασιλάκη, και συνεχίζει λέγοντας ότι: «αυτή η έκθεση μας πηγαίνει σε πολύ απλές φόρμες, σοβαρές, που δεν χρειάζονται το φόντο». Δεν μένει παρά να εισέλθουμε στο χώρο της έκθεσης, την οποία συναποτελούν τρία μέρη: η ζωγραφική πριν από τον Άγγελο, η ζωγραφική του Αγγέλου και η ζωγραφική μετά τον Άγγελο. Συνολικά, εκτίθενται 49 έργα: 47 εικόνες, ένα εικονογραφημένο χειρόγραφο από το Μουσείο του Λούβρου και η διαθήκη του ζωγράφου από τα Κρατικά Αρχεία της Βενετίας. Ας σημειωθεί ότι η έκθεση βλέπεται από δεξιά. Ώστε διόλου τυχαία ο επισκέπτης αποχωρεί αποχαιρετώντας την «Κοίμηση της Θεοτόκου» του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου. Διότι, ο Ελ Γκρέκο είχε τον Άγγελο, για πρότυπο, και υπέγραφε ως Χειρ Δομηνίκου, σε μια προσπάθεια να του μοιάσει. Προφανώς, οι καιροί είχαν αλλάξει και τον Άγγελο, που «προετοίμασε τον διανοούμενο καλλιτέχνη», διαδέχτηκε ο άξιος και παγκοσμίου φήμης Ελ Γκρέκο. Γι’ αυτό και έχει επικρατήσει, ανατρέποντας το γραμμικό χρόνο, ο Άγγελος να θεωρείται ως ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος του 15ου αιώνα.

Στη συνέντευξη τύπου, ο Άγγελος Δεληβοριάς, διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη έκανε την εύστοχη παρατήρηση για το συνονόματό του: «ο Άγγελος, ως όνομα ήταν ήδη γνωστό. Ως έργο ζωγραφικό δεν ήταν. Αυτό το οφείλουμε στη Μαρία Βασιλάκη». Και την ευχαριστούμε, συμπληρώνουμε από το ακροατήριο. «Και τη χειροκροτούμε», προσθέτει ο ίδιος. «Είναι ο πρώτος βυζαντινός ζωγράφος που υπογράφει τα έργα του. Είναι ο πρώτος ζωγράφος με απόλυτη συνείδηση της υπόστασής του και του έργου που επιτελεί», τονίζει.

Χωρίς να έχετε τύψεις, αν δεν το πράξετε, μη χάσετε τη διάλεξη της Παρασκευής στις 19.00, με τη Μαρία Βασιλάκη, καθηγήτρια βυζαντινής τέχνης-πού αλλού- στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας… Είναι πολύ σημαντικό, ένας άνθρωπος να σου μεταδίδει το πάθος, γι’ αυτό που ενσαρκώνει ως πνεύμα, ψυχή, χείμαρρος. Πραγματικός θησαυρός. Μεταξύ άλλων, ακούσαμε ότι, από τη Διαθήκη του 1436, αντλούνται πολλές και χρήσιμες πληροφορίες, για τη ζωή και το έργο του Αγγέλου, ενός ανθρώπου που είχε διαρκείς ενασχολήσεις με την πολιτική και τα κοινά, γι’ αυτό και του απονεμήθηκε το ισόβιο αξίωμα του Πρωτοψάλτη. Από αυτό υπολογίζεται και ο θάνατός του- ούτε 50 ετών δε θα ήταν-, καθώς στη συνέχεια, αναφέρεται στη διαθήκη, ότι τον αντικατέστησε κάποιος Γαβαλάς. Επιπλέον, ως άντρας της εποχής εκείνης, ο Άγγελος είχε γράψει ότι, αν το παιδί του ήταν αγόρι, έπρεπε να μάθει πρώτα γράμματα και μετά τη ζωγραφική τέχνη. Αν ήταν κορίτσι –που τελικά απέκτησε μια κόρη και μάλιστα ζωηρή- …δεν τον ένοιαζε. Εν τέλει, η διαθήκη ήλθε στο φως επτά χρόνια μετά το θάνατό του και βέβαια συνέτρεχαν σκοπιμότητες. Όπου χρήμα και ποίημα, προφανώς.

Συνοψίζοντας, όσον αφορά στο έργο του Αγγέλου, οι επισημάνσεις της κ. Βασιλάκη «ξεκλειδώνουν» τα μυστικά των έργων. Ώστε, βλέπουμε σήμερα πόσο άξιος υπήρξε ένας άνθρωπος τότε, τα έργα του οποίου έχουν αυθύπαρκτη καλλιτεχνική αξία. Γινόμαστε μάρτυρες των εικονογραφικών θεμάτων, που δημιουργεί, όπως όταν διαβάζει το ευαγγέλιο. Άλλωστε, και ο Ασπασμός Πέτρου και Παύλου ενέχει συμβολικό χαρακτήρα, καθώς ο Απόστολος Παύλος εκπροσωπεί την Ανατολική εκκλησία, ενώ ο Απόστολος Πέτρος εκπροσωπεί τη Δυτική εκκλησία αντίστοιχα. Επίσης, η εικόνα του Αγίου Φανουρίου, η λατρεία του οποίου έφτασε τον 15ο αιώνα, από τη Ρόδο στην Κρήτη, μέσα από τη μονή Βαρσαμονέρου, αλλά και η περίτεχνη εικόνα του προφήτη Ηλία –από τη Νάξο-, που ευτυχώς ξέφυγε από τα χέρια των συντηρητών, για να είναι σήμερα εντυπωσιακά αυτή, που ήταν, αμφότερες κινούν το ενδιαφέρον. Στην εικόνα του προφήτη Ηλία αξίζει να προσέξει ο επισκέπτης το ένα πόδι, τη λεπτομέρειά του, και πώς το άλλο παιχνιδιάρικα το σηκώνει, αλλά και το ίδιο το πρόσωπο. Και κλείνοντας, να σημειωθεί ότι η έκθεση του Μουσείου Μπενάκη τελεί υπό την αιγίδα «του εθελοντισμού», καθώς πολλοί προσέφεραν αμισθί τις υπηρεσίες τους, προκειμένου η έκθεση να πραγματοποιηθεί.


Μουσείο Μπενάκη – Κεντρικό Κτήριο
Εγκαίνια: 16 Νοεμβρίου 2010
Διάρκεια: 17 Νοεμβρίου 2010 – 16 Ιανουαρίου 2011

Ενότητες της έκθεσης
Η έκθεση διαιρείται σε τρεις ενότητες:
Ενότητα Α΄. Γύρω στο 1400: Κωνσταντινούπολη και Κρήτη
Ενότητα Β΄. Ο ζωγράφος Άγγελος Ακοτάντος
Ενότητα Γ΄. Μετά τον Άγγελο

Συντελεστές έκθεσης
Επιμελήτρια: Μαρία Βασιλάκη
Γραμματειακή Υποστήριξη: Βασιλική Δημητροπούλου, Πανωραία Μπενάτου,
Φλωρεντία Πίκουλα, Βασιλική Ανεμοδούρη
Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός: Άγγελος Βασιλείου, Κωστής Μαυρακάκης
Εικαστική επιμέλεια : Βουβούλα Σκούρα
Επιβλέποντες Συντηρητές/
Τοποθέτηση Αντικειμένων :
Λένα Βρανοπούλου
Αλεξάνδρα-Ελένη Καλλιγά,
Χρύσα Βουρβοπούλου
Νίκος Σμυρνάκης
Ελευθερία Γκούφα
Επικοινωνία: Νικολέττα Μέντη
Γραφείο Τύπου: Ξανθοπούλου & Συνεργάτες
Τεχνική Υποστήριξη: Μανώλης Μπλαζιάκης
Ψηφιακές Εκτυπώσεις: Graphicon
Κατασκευές: Αντώνης και Μάνος Λιγνός
Χρωματισμοί: Γιάννης Καραμπελιάς
Μεταφορές: Moveart
Ασφαλίσεις Έργων: Lloyd’s Ασφαλιστική – Γ. Καραβίας & συνεργάτες


ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ Κουμπάρη 1
10674 Αθήνα
Τηλ. 2103671000

Τρίτη: ΚΛΕΙΣΤΑ
Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο: 9.00-17.00
Πέμπτη: 9.00-24.00
Κυριακή: 9.00-15.00

Οι διαλέξεις της Παρασκευής
Χώρος: κεντρικό κτήριο Μουσείου Μπενάκη (Κουμπάρη 1)
Ώρα: 7.00 μ.μ.

Από τον κύκλο των διαλέξεων του Μουσείου (Κουμπάρη 1) που διαρκεί από τις 16 Νοεμβρίου 2010 μέχρι τις 16 Ιανουαρίου 2011:

Παρασκευή 19 Νοεμβρίου 2010
Μαρία Βασιλάκη, καθηγήτρια Βυζαντινής Τέχνης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
«Ο ζωγράφος Άγγελος»

*φωτογραφία:
Άγιος Φανούριος
1425-1450
Ζωγράφος Άγγελος
Φιλοτεχνήθηκε στην Κρήτη
Πάτμος, ναός Μεγάλης Παναγίας στη Χώρα

Ο άγιος Φανούριος είναι ένα αινιγματικός άγιος. Σύμφωνα με τα αγιολογικά κείμενα η λατρεία του ξεκίνησε από τη Ρόδο τον 14ο αιώνα μετά την ανακάλυψη μιας παλιάς εικόνας του στα ερείπια ναού. Τον 15ο αιώνα η λατρεία του μεταφέρθηκε από τη Ρόδο στην Κρήτη αφού με τη θαυματουργή μεσολάβησή του απελευθερώθηκαν τέσσερεις Κρητικοί ιερείς από την αιχμαλωσία. Πρωταρχικό ρόλο στην απελευθέρωση των ιερέων και στη μεταφορά της λατρείας του αγίου Φανουρίου στην Κρήτη έπαιξε ο ηγούμενος της Μονής Βαρσαμονέρου, Ιωνάς Παλαμάς, ο οποίο αφού ανήγειρε παρεκκλήσι στον άγιο μετέτρεψε τη Μονή Βαρσαμονέρου στο κέντρο της λατρείας του αγίου στην Κρήτη. Για τη φιλοτέχνηση των εικόνων του «νέου» αυτού αγίου που κοσμούσαν το τέμπλο του ομώνυμου παρεκκλησίου, ο Ιωνάς Παλαμάς συνεργάστηκε με τον ζωγράφο Άγγελο. Ο Άγγελος ζωγράφισε τουλάχιστον επτά εικόνες του αγίου Φανουρίου, έξι από τις οποίες έχουν συμπεριληφθεί στην έκθεση του Μουσείου Μπενάκη.