Γερτρούδη Στάιν, Τρυφερά κουμπιά: Αντικείμενα-Φαγητά-Δωμάτια

Από τις εκδόσεις Τυπωθήτω, σε μετάφραση-επίμετρο Ελισάβετ Αρσενίου

Στο επίμετρο του βιβλίου, η Ελισάβετ Αρσενίου έχει εντρυφήσει στη γραφή της Γερτρούδης Στάιν με εξαιρετικά διεισδυτικό τρόπο, οπότε η στιγμή της περισυλλογής γύρω από τα Τρυφερά Κουμπιά δεν είναι παρά αμήχανη, υπό την έννοια ότι δεν μπορεί να μηχανευτεί κάτι που δεν έχει ήδη γραφτεί και τεθεί σε μελέτη. Για τα Τρυφερά κουμπιά, τα οποία γράφτηκαν την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1912, ενώ δημοσιεύτηκαν το 1914, το ρήμα που ανταποκρίνεται πιο πιστά στο κείμενο, δεν είναι το ‘‘διαβάζω’’ αλλά το ‘‘μελετώ’’. Και τούτο συμβαίνει, διότι η γραφή της συγγραφέως ενθυλακώνει ένα ηθικό μέλημα προσοχής, απομνημόνευσης και ανασύνθεσης των αντικειμενικών σχέσεων, στις οποίες είμαστε εκτεθειμένοι μέσα από τον καθημερινό λόγο, εντασσόμενο στη χωρική και χρονική πρακτική της καθημερινότητας, άρα αναπαραγόμενο από τις σχέσεις εργασίας, οικογένειας, εξουσίας και ιεραρχίας. Η γραφή της Στάιν, αντίθετα, ξεπερνά το σύνηθες, άρα διαρρηγνύει το κοσμικό και αποτελεί ένα βήμα για την εξωτερίκευση των ίδιων των προθέσεων προτού εξελιχτούν και γίνουν γλώσσα.

Η ταυτότητα του κυβισμού και του κολάζ, η οποία αποδίδεται στα κείμενα της Στάιν, δικαιολογείται μέσα από το στοιχείο της οραματικής έντασης. Η συγγραφέας επιστρέφει την ένταση στη γλώσσα, επιδιώκοντας να συμβάλλει στην πρωτότυπη αναζήτηση της φύσης της. Τόσο τα λογοπαίγνια όσο και οι συμβολισμοί, διά των οποίων τα αντικείμενα-φαγητά-δωμάτια τοποθετούνται σε ένα νέο (γλωσσικό) περιβάλλον, συμβάλλουν στο να αναπτύσσονται νέες σχέσεις με τις λέξεις αλλά και να υφίσταται ένας νέος τρόπος διέγερσης της φαντασίας. Πώς μπορούμε, σήμερα, να διατηρήσουμε την ικανότητα να φανταζόμαστε; Πώς μπορούμε να αντισταθούμε σε όλα τα μικρόβια που σκοτώνουν τη φαντασία;

Η απάντηση-ή η αντιβίωση- έρχεται μέσα από την ανάγνωση των Τρυφερών Κουμπιών. Ενδεικτικά παραθέτω ένα απόσπασμα από τη σελίδα 34:
‘‘ΕΝΑ ΣΑΛΙ.
Ένα σάλι είναι πίλος και πόνος και κόκκινο μπαλόνι και αστάρι και μετρητής μετρητής ομιλιών.
Ένα σάλι είναι γάμος, ένα κομμάτι από κερί λιγάκι καμωμένο. Ένα σάλι.
Τρύπα το εισιτήριο, τρύπα το με βήματα παράξενα και με κοιλότητες. Υπάρχει κοίλη κοίλη ζώνη, μια ζώνη είναι μία πτυχή.
Ένα πιάτο που έχει μικρό θύσανο, όλα, όποιο να ‘ναι.
Παρακαλώ έναν γύρω είναι εισιτήριο.
Ήτανε λάθος να δηλώσεις πως ένα γέλιο και ένα χείλι και μια εξύψωση αλειμμένη και ένας σταθμός και γεωργός και λίγο διάλεγμα είναι μία από τελεία μα.’’

Μεταξύ των άλλων στοιχείων, η γλώσσα της Στάιν ενέχει τη σημασία της προφορικότητας, ώστε η επανάληψη των ίδιων λέξεων, η εμμονή να προφέρεται το ίδιο κείμενο σαν προσευχή, μπορούν να συμβάλουν ώστε να συλλάβουμε ένα α-νόητο νόημα, ένα νόημα αυτούσιο και άσπιλο, χαρακτηριστικό παράγωγο της φαντασίας. Συνεπώς, η σχέση του κειμένου με το θέατρο είναι προφανής στο βαθμό που το θέατρο ενεργοποιεί τις αισθήσεις του θεατή και του αναπληρώνει το χαμένο χρόνο φαντασίας.

Και μία πρόσθεση: στη σελίδα 131 (εκατόν τριάντα μία) του βιβλίου, υπάρχει η υποσημείωση (27), η οποία αναφέρεται στο ποίημα ‘‘κοτόπουλο’’. Η Ελισάβετ Αρσενίου σημειώνει ότι «το κοτόπουλο είναι πάντοτε ‘‘κοριτσόπουλο’’ και βέβαια η Αλίκη», ενώ, «στα ελληνικά δύσκολα αποδίδεται το λογοπαίγνιο του ονόματος Alice και της λέξης ‘‘a lass’’(κορίτσι)». Κι όμως, σε αυτό το σημείο έρχομαι να προσθέσω ότι και στα ελληνικά υφίσταται το λογοπαίγνιο, εάν συσχετίσουμε το όνομα ‘‘Αλίκη’’ με το ουσιαστικό ‘‘άλως’’, το οποίο εκτός από την ‘‘άλωση’’-και εδώ έγκειται η μαγεία της γλώσσας- συνιστά ‘‘τη σκουρόχρωμη περιοχή γύρω από τη θηλή’’, μια πληροφορία που αποκόμισα ύστερα από την επίσκεψη στην έκθεση Bodies ( στο ιστολόγιο υπάρχει παλιότερη, σχετική ανάρτηση για την ομώνυμη έκθεση).

Κατά συνέπεια, η γλώσσα είναι το λίπος, το αίνιγμα και το πλοίο που πρέπει να αφαιρέσουμε, να λύσουμε και να ξαγκιστρώσουμε για να φτάσουμε ξανά στο απλό και στο νόστιμο- (νόστιμο υπό την έννοια ότι υφίσταται ο νόστος) .

Και μια τέτοια ανάγνωση είναι απαραίτητη τροφή για τον καλλιτέχνη: για τον ηθοποιό, το ζωγράφο, τον ποιητή, το σκηνοθέτη.

Γερτρούδη Στάιν Τρυφερά κουμπιά: Αντικείμενα-Φαγητά-Δωμάτια, εκδ. Τυπωθήτω, Αθήνα 2008

Eκδόσεις Τυπωθήτω:

Διδότου 37, 10680, τηλ. 210-3642003, fax: 210-3642030

www.dardanosnet.gr, info@dardanosnet.gr