* Tadzio:Rémanence
ΉΤο κορίτσι
με την
κόκκινη φόρμα
και τα κλειδιά στο τζάμι
Τη στιγμή που ο εξωτερικός κόσμος, με τις παραλλαγές ή τις υπερβολές του, ιδίως στις μεγαλουπόλεις, δεν εκδιώκει την τρέλα, αλλά κυοφορεί την αταξία, συντηρώντας εκείνα τα στοιχεία, που μπορούν να την προκαλέσουν, δεν είναι περίεργο ένα αλλόκοτο στιγμιότυπο, απομονωμένο λόγω της ιδιαιτερότητάς του από τα άλλα, να δώσει το έναυσμα, ώστε, αυθόρμητα και, υπό την καθοδήγηση της αστικής ειρωνείας, να ταξινομήσουμε αυτήν την άτακτη εικόνα του εξωτερικού κόσμου στις χρονικές προτεραιότητες της σκέψης μας και να τη δούμε μέσα από μια νέα καταστατική θέση. Τότε, η εικόνα αποχωρίζεται τη βίαιη φαντασμαγορία της, καθώς ο μέχρι πρότινος εξωτερικός κόσμος των προτύπων, τώρα, καθίσταται ένα ζωηρό, συμπαγές και αυτούσιο πεδίο παρατήρησης, εξελισσόμενος σε ένα οπτικό εργαστήρι σημείων και τεράτων.
Στην προοπτική αυτής της οπτικής πρό(σ)κλησης, πολλές φορές, ο εξωτερικός κόσμος συμβαίνει να ερμηνεύεται ως μια πολυδιάστατη πραγματικότητα, μέσα στην οποία ο άνθρωπος ισορροπεί, όταν αντιλαμβάνεται την εξής διφυία: το φυσικό πράγμα- αυτό που βλέπει- αντιστοιχεί σε ένα άλλο-ηθικό πράγμα-, στο οποίο το αναγάγει και μέσω ή εξαιτίας του οποίου, προσπαθεί να ανασυστήσει το κατεξοχήν φυσικό πράγμα. Εάν αυτή η διφυής σχέση της αντιστοιχίας διαταραχθεί, τότε είναι πολύ πιθανό το αλλόκοτο, ηθικό πράγμα, το οποίο δεν αρμόζει στο ομόλογό του, να συναινεί στη διαμόρφωση μιας κατάστασης για και προς το άλογο.
Στα πλαίσια της αλογίας, λοιπόν, εφόσον μια φυσική πράξη έχει αποστερηθεί την ηθική σημασία της- το ''γιατί αυτό συμβαίνει''- εντάσσεται το ακόλουθο περιστατικό, στο οποίο συμμετείχα ως κινούμενη δύναμη (πεζή-περαστική), αλλά χωρίς η σωματική παρουσία να επηρεάσει την αναπαραγωγή της πράξης χωρίς νόημα. Παραθέτω το περιστατικό, διανθισμένο από κάποιες επισημάνσεις.
Ένα κορίτσι με κόκκινη φόρμα περπατά, μεσημέρι, κάπως νευρικά. Μόλις πλησιάζει στην είσοδο κάποιας πολυκατοικίας, κάθε φορά κάνει ένα μορφασμό- σαν χαμόγελο- και χτυπά το τζάμι με τα κλειδιά της. Προσπαθώντας το βλέμμα μου να μην παγώσει την αντίδρασή της, αργοπορώ και την αφήνω να με προσπεράσει, ώστε να παρατηρήσω καλύτερα την κίνησή της. Απαραμείωτα ενδιαφέρον είναι το ότι δεν σταματά για να επαναλάβει το χτύπημα στο τζάμι μπροστά στη βιτρίνα ενός γυναικείου καταστήματος. Αντίθετα, δεν διστάζει, στη συνέχεια, να ανεβεί αρκετά σκαλιά για να χτυπήσει το τζάμι, στην είσοδο της επόμενης πολυκατοικίας. Είναι προφανές ότι το εμπορικό κατάστημα, που έχει καταστήσει ατελέσφορη τη διάσπαρτη εικόνα του μυαλού της, κατορθώνοντας να αντικρούσει την εμμονή της, συνιστά την ειδοποιό διαφορά, μέσω της οποίας συναρθρώνονται μερικά ενδιαφέροντα συμπεράσματα.
Πέρα από το προφανές, μέσα από την εκφάνεια της πράξης της κοπέλας, διαπιστώνουμε δύο πράγματα: πρώτον, ότι αυτή η πράξη μπορεί να ιδωθεί ως ένας χαιρετισμός. Καθώς στις μικρές κοινωνίες, είναι σύνηθες, ένας βιαστικός περαστικός να χτυπήσει το τζάμι κάποιου κτιρίου για να χαιρετίσει ένα γνωστό του, έναν δικό του άνθρωπο, η φυσικότητα της πράξης, από μόνη της, δεν ξενίζει, ώστε να ‘‘ξενοποιείται’’, να τίθεται, δηλαδή, εκτός του πλαισίου κανονικής συμπεριφοράς. Στην περίπτωσή μας, όμως, το τζάμι που ‘‘χτυπιέται’’ δεν ανήκει σε μια υπηρεσία, αλλά σε μια πολυκατοικία, δηλαδή σε ένα ομοιογενές σύνολο αφανών διαμερισμάτων, και μάλιστα, όταν ο θυρωρός δεν είναι εδώ. Αυτό το στοιχείο ξενίζει, εφόσον εξετάζουμε τη φυσικότητα της πράξης σχεσιακά, σε σχέση με την ηθική της σημασία και όχι αυθύπαρκτα. Ο στόχος της κοπέλας, κατά συνέπεια, δεν είναι να ειδοποιηθεί ο γνωστός αλλά το κενό. Ο στόχος είναι να γνωστοποιηθεί στο κενό, μέσω του ειδώλου που καθρεφτίζεται στο τζάμι, ότι υπάρχει ένας άνθρωπος ακόμη που πέρασε από μπροστά του, ώστε τελικά να μην υπάρχει αμφιβολία πως το ίδιο το κενό στοχοποιείται και καθίσταται, πλέον, καινό νοήματος.
Η Ιστορία της Τρέλας στην κλασική εποχή, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καλέντης, είναι ένα εξαιρετικό βιβλίο, καθώς ο Φουκώ εξαίρει τη γνώση και εξαιρεί συνάμα τη σκέψη του από τα κοινότοπα μοτίβα αντιγραφής-επικόλλησης θέσεων. Εάν δεν συνέβαινε να διαβάζω το βιβλίο, ίσως να είχα προσπεράσει το συγκεκριμένο περιστατικό. Το ότι το διαβάζω έγινε αφορμή, διά της γλώσσας, να παρατηρήσω ξανά το συγκεκριμένο στιγμιότυπο του δρόμου. Και υποκύπτοντας, πάλι, στον πειρασμό να ανατρέξω στο κείμενο, θα στρέψω το ενδιαφέρον σε αυτό που ο Φουκώ γράφει για το ‘‘ντελίριο’’, ορμώμενος από την ερμηνεία, την οποία δίνει ο Τζαίημς στο Λεξικό του: ‘‘τούτη η λέξη ( délire, ντελίριο) προέρχεται από την λέξη lira, αυλάκι τροχών στο δρόμο, οπότε, deliro σημαίνει κυριολεκτικά να απομακρύνομαι από την πεπατημένη, από τον ίσιο δρόμο του λόγου’’ (σελ. 318).
Συνοψίζοντας, η αστική ειρωνεία έγκειται ακριβώς σε αυτό το ντελίριο, το οποίο μας εκτροχιάζει, και διατυμπανίζει, όπως ένας τρελός τυμπανιστής, ότι προσπερνούμε σιωπηλά αυτό που μας σοκάρει για να το ξαναβρούμε –ή να αναλάβει αυτό την πρωτοβουλία να μας ξαναβρεί-, σε έναν ύστερο τόπο(γλωσσικό), μέσω των λέξεων. Σαν η γλώσσα να ορίζει τους δικούς της νόμους και να καθυστερεί την εμπειρία επάνω και μέσα μας, όπως το ρούχο, που φοράμε παρόλο που πρέπει, κάποτε, να απαλλάξουμε το σώμα από το ίδιο χρώμα.
(foto)
Τη στιγμή που ο εξωτερικός κόσμος, με τις παραλλαγές ή τις υπερβολές του, ιδίως στις μεγαλουπόλεις, δεν εκδιώκει την τρέλα, αλλά κυοφορεί την αταξία, συντηρώντας εκείνα τα στοιχεία, που μπορούν να την προκαλέσουν, δεν είναι περίεργο ένα αλλόκοτο στιγμιότυπο, απομονωμένο λόγω της ιδιαιτερότητάς του από τα άλλα, να δώσει το έναυσμα, ώστε, αυθόρμητα και, υπό την καθοδήγηση της αστικής ειρωνείας, να ταξινομήσουμε αυτήν την άτακτη εικόνα του εξωτερικού κόσμου στις χρονικές προτεραιότητες της σκέψης μας και να τη δούμε μέσα από μια νέα καταστατική θέση. Τότε, η εικόνα αποχωρίζεται τη βίαιη φαντασμαγορία της, καθώς ο μέχρι πρότινος εξωτερικός κόσμος των προτύπων, τώρα, καθίσταται ένα ζωηρό, συμπαγές και αυτούσιο πεδίο παρατήρησης, εξελισσόμενος σε ένα οπτικό εργαστήρι σημείων και τεράτων.
Στην προοπτική αυτής της οπτικής πρό(σ)κλησης, πολλές φορές, ο εξωτερικός κόσμος συμβαίνει να ερμηνεύεται ως μια πολυδιάστατη πραγματικότητα, μέσα στην οποία ο άνθρωπος ισορροπεί, όταν αντιλαμβάνεται την εξής διφυία: το φυσικό πράγμα- αυτό που βλέπει- αντιστοιχεί σε ένα άλλο-ηθικό πράγμα-, στο οποίο το αναγάγει και μέσω ή εξαιτίας του οποίου, προσπαθεί να ανασυστήσει το κατεξοχήν φυσικό πράγμα. Εάν αυτή η διφυής σχέση της αντιστοιχίας διαταραχθεί, τότε είναι πολύ πιθανό το αλλόκοτο, ηθικό πράγμα, το οποίο δεν αρμόζει στο ομόλογό του, να συναινεί στη διαμόρφωση μιας κατάστασης για και προς το άλογο.
Στα πλαίσια της αλογίας, λοιπόν, εφόσον μια φυσική πράξη έχει αποστερηθεί την ηθική σημασία της- το ''γιατί αυτό συμβαίνει''- εντάσσεται το ακόλουθο περιστατικό, στο οποίο συμμετείχα ως κινούμενη δύναμη (πεζή-περαστική), αλλά χωρίς η σωματική παρουσία να επηρεάσει την αναπαραγωγή της πράξης χωρίς νόημα. Παραθέτω το περιστατικό, διανθισμένο από κάποιες επισημάνσεις.
Ένα κορίτσι με κόκκινη φόρμα περπατά, μεσημέρι, κάπως νευρικά. Μόλις πλησιάζει στην είσοδο κάποιας πολυκατοικίας, κάθε φορά κάνει ένα μορφασμό- σαν χαμόγελο- και χτυπά το τζάμι με τα κλειδιά της. Προσπαθώντας το βλέμμα μου να μην παγώσει την αντίδρασή της, αργοπορώ και την αφήνω να με προσπεράσει, ώστε να παρατηρήσω καλύτερα την κίνησή της. Απαραμείωτα ενδιαφέρον είναι το ότι δεν σταματά για να επαναλάβει το χτύπημα στο τζάμι μπροστά στη βιτρίνα ενός γυναικείου καταστήματος. Αντίθετα, δεν διστάζει, στη συνέχεια, να ανεβεί αρκετά σκαλιά για να χτυπήσει το τζάμι, στην είσοδο της επόμενης πολυκατοικίας. Είναι προφανές ότι το εμπορικό κατάστημα, που έχει καταστήσει ατελέσφορη τη διάσπαρτη εικόνα του μυαλού της, κατορθώνοντας να αντικρούσει την εμμονή της, συνιστά την ειδοποιό διαφορά, μέσω της οποίας συναρθρώνονται μερικά ενδιαφέροντα συμπεράσματα.
Πέρα από το προφανές, μέσα από την εκφάνεια της πράξης της κοπέλας, διαπιστώνουμε δύο πράγματα: πρώτον, ότι αυτή η πράξη μπορεί να ιδωθεί ως ένας χαιρετισμός. Καθώς στις μικρές κοινωνίες, είναι σύνηθες, ένας βιαστικός περαστικός να χτυπήσει το τζάμι κάποιου κτιρίου για να χαιρετίσει ένα γνωστό του, έναν δικό του άνθρωπο, η φυσικότητα της πράξης, από μόνη της, δεν ξενίζει, ώστε να ‘‘ξενοποιείται’’, να τίθεται, δηλαδή, εκτός του πλαισίου κανονικής συμπεριφοράς. Στην περίπτωσή μας, όμως, το τζάμι που ‘‘χτυπιέται’’ δεν ανήκει σε μια υπηρεσία, αλλά σε μια πολυκατοικία, δηλαδή σε ένα ομοιογενές σύνολο αφανών διαμερισμάτων, και μάλιστα, όταν ο θυρωρός δεν είναι εδώ. Αυτό το στοιχείο ξενίζει, εφόσον εξετάζουμε τη φυσικότητα της πράξης σχεσιακά, σε σχέση με την ηθική της σημασία και όχι αυθύπαρκτα. Ο στόχος της κοπέλας, κατά συνέπεια, δεν είναι να ειδοποιηθεί ο γνωστός αλλά το κενό. Ο στόχος είναι να γνωστοποιηθεί στο κενό, μέσω του ειδώλου που καθρεφτίζεται στο τζάμι, ότι υπάρχει ένας άνθρωπος ακόμη που πέρασε από μπροστά του, ώστε τελικά να μην υπάρχει αμφιβολία πως το ίδιο το κενό στοχοποιείται και καθίσταται, πλέον, καινό νοήματος.
Η Ιστορία της Τρέλας στην κλασική εποχή, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καλέντης, είναι ένα εξαιρετικό βιβλίο, καθώς ο Φουκώ εξαίρει τη γνώση και εξαιρεί συνάμα τη σκέψη του από τα κοινότοπα μοτίβα αντιγραφής-επικόλλησης θέσεων. Εάν δεν συνέβαινε να διαβάζω το βιβλίο, ίσως να είχα προσπεράσει το συγκεκριμένο περιστατικό. Το ότι το διαβάζω έγινε αφορμή, διά της γλώσσας, να παρατηρήσω ξανά το συγκεκριμένο στιγμιότυπο του δρόμου. Και υποκύπτοντας, πάλι, στον πειρασμό να ανατρέξω στο κείμενο, θα στρέψω το ενδιαφέρον σε αυτό που ο Φουκώ γράφει για το ‘‘ντελίριο’’, ορμώμενος από την ερμηνεία, την οποία δίνει ο Τζαίημς στο Λεξικό του: ‘‘τούτη η λέξη ( délire, ντελίριο) προέρχεται από την λέξη lira, αυλάκι τροχών στο δρόμο, οπότε, deliro σημαίνει κυριολεκτικά να απομακρύνομαι από την πεπατημένη, από τον ίσιο δρόμο του λόγου’’ (σελ. 318).
Συνοψίζοντας, η αστική ειρωνεία έγκειται ακριβώς σε αυτό το ντελίριο, το οποίο μας εκτροχιάζει, και διατυμπανίζει, όπως ένας τρελός τυμπανιστής, ότι προσπερνούμε σιωπηλά αυτό που μας σοκάρει για να το ξαναβρούμε –ή να αναλάβει αυτό την πρωτοβουλία να μας ξαναβρεί-, σε έναν ύστερο τόπο(γλωσσικό), μέσω των λέξεων. Σαν η γλώσσα να ορίζει τους δικούς της νόμους και να καθυστερεί την εμπειρία επάνω και μέσα μας, όπως το ρούχο, που φοράμε παρόλο που πρέπει, κάποτε, να απαλλάξουμε το σώμα από το ίδιο χρώμα.
(foto)
* Tadzio: Rémanence & Zelda Georgel: Dedans, Xippas gallery, 26.03-16.05 2009
Xippas gallery:
Σοφοκλέους 53Δ, τηλ: 210-3319 333
Η Zelda Georgel (1969) και ο Tadzio (1975) ζουν και εργάζονται στο Παρίσι. Από το 2003 εκθέτουν συστηματικά στη Γαλλία και το εξωτερικό.
Μισέλ Φουκώ Ιστορία της Τρέλας στην κλασική εποχή, εκδόσεις Καλέντης, Αθήνα 2007 (πρώτη έκδοση 2006)
Εκδόσεις Καλέντης
Μαυρομιχάλη 11, Αθήνα
τηλ: 210-3601 551, 210-3390 028
fax: 210-3623 553
Posts
No comments:
Post a Comment