Jean-Luc Marion: Το ερωτικό φαινόμενο ή δρώμενο

Από τις Εκδόσεις Πόλις

Η αναγνωστική πορεία αυτού του βιβλίου, Του ερωτικού φαινομένου, ξεκίνησε παράλληλα προς τις συζητήσεις στο ‘‘Τριανόν’’ – 25 Απριλίου 2009- για τη Σκόνη του χρόνου, την τελευταία ταινία του δαιμόνιου σκηνοθέτη, Θόδωρου Αγγελόπουλου. Όμως, το βιβλίο του Jean-Luc Marion, καθηγητή φιλοσοφίας στα Πανεπιστήμια Σορβόννης και Σικάγου, εντάχτηκε σε αυτές τόσο απόλυτα και δαιμονικά, στο βαθμό που πλέον, δεν είμαι σε θέση να αποφασίσω εάν ο απόηχος της ταινίας στάθηκε η βαθύτερη αιτία να επιλέξω αυτό το βιβλίο από τις εκδόσεις Πόλις, ή αν, τελικά, η ‘‘Σιωπή του έρωτα’’ και τα κεφάλαια, που ακολουθούν στο βιβλίο, θίγουν προβληματισμούς, οι οποίοι προηγούνταν στη σκέψη μου, αυθύπαρκτοι και πλεονάζοντες για την πραγματικότητα, καθώς κάθε σήμερα επαφίεται στην έννοια της περατότητας· στην αμοιβαία ανταλλαγή μετρητών και αποδείξεων, ενώ εμείς περιφερόμαστε ως κυκλοθυμικά όντα.

Αναλύοντας επισταμένα το διαχρονικό θέμα του, τις πολλαπλές διακλαδώσεις του ερωτικού φαινομένου, ο συγγραφέας δεν υπόσχεται μια αμοιβαία, σωσίβια λέμβο –ούτε, φυσικά, άλλο βέβαιο αντικείμενο- όταν βιώνουμε την κατάσταση της ερωτικής αναγωγής, στο κυνήγι της οποίας αναζητούμε την ασφάλεια. Η βεβαιότητα, ναι, δεν παύει να είναι η αρετή των αντικειμένων. Εμείς, ως αγαπητικά όντα ή εραστές, επιδιώκουμε την ασφάλεια, όταν υποβάλλουμε στον εαυτό μας το διπλό ερώτημα: ‘‘Μπορώ να αγαπήσω, εγώ, πρώτος;’’… ή ‘‘Μπορούν να με αγαπήσουν;’’

Πώς, και γιατί αλήθεια, επιλέγουμε να διαβάσουμε ένα βιβλίο έξι στοχασμών; Τη διερώτηση προς τον εαυτό μας, καλύτερα να αφήσουμε ανοιχτή προς όλα τα ενδεχόμενα. Και τούτο διότι, Το ερωτικό φαινόμενο υπαγορεύει, ως μια άλλη Σκόνη του χρόνου, να υποδεχόμαστε και να ζούμε μέσα στα ανήμερα ερωτήματα, που επιστρέφουν στις ημέρες, και αφορούν στη διπλή φαινομενολογία του ερωτικού φαινομένου: στον έρωτα, αλλά και στην αγάπη. Η φιλοσοφία, σύμφωνα με τον Jean-Luc Marion, έλκει την καταγωγή της από τον έρωτα και μόνο, αυτόν το ‘‘μεγάλο θεό’’. Συνεπώς, όπως είπε και ο Θόδωρος Αγγελόπουλος στο ‘‘Τριανόν’’, ‘‘ας είμαστε ανοιχτοί’’.

Ο ανοιχτός αναγνώστης οφείλει να αφιερώσει χρόνο στο βιβλίο και στα κεφάλαια για να σταθεί σε έννοιες, όπως είναι η περατότητα και η ανταπόδοση, η προθετικότητα και η αμοιβαιότητα, η ενόραση και η αυτότητα. Δεν είναι δυνατόν κάποιος να ρίξει άπλετο φως στην ενιαία φαινομενολογία του ερωτικού φαινομένου, εάν δεν εντρυφήσει και στη δική του ψυχολογία, στο χρονικό της προσωπικής -έως τώρα- ζωής του, αντιμετωπίζοντας τον εαυτό του ως έτερο, σε σχέση με τον άλλο. Διότι, η αναδρομή στα ατομικά παραδείγματα ωφελεί στο βαθμό που οι συλλογισμοί του συγγραφέα και καθηγητή συνδυάζονται με βιωμένες εμπειρίες.

Ο Jean-Luc Marion μας υπενθυμίζει, εξάλλου, ότι αυτό το ερωτικό φαινόμενο είναι ένα σταυρωτό φαινόμενο, κατά το οποίο δύο εποπτείες συναντιούνται σε μια κοινή σημασία, ή για να διατυπωθεί εγωλογικά, αυτό το αναντίρρητο φαινόμενο εξελίσσεται ανάμεσα σε δύο εγώ εκτός κόσμου, τα οποία αναζητούν μία σημασία. Πώς ερμηνεύεται η κοινή σημασία; Ο συγγραφέας υποστηρίζει πως ‘‘η σημασία που έρχεται από αντι-προθετικότητα’’ δεν πρέπει να ‘‘λείπει από την εποπτεία μου’’ (σ. 198). Συνεπώς, είναι προφανές ότι το εγώ δεν είναι το κέντρο, αλλά εγκαταλείπεται μέσα στη σημασία, την οποία ο άλλος υπόσχεται. Και μέσω της υπόσχεσης, τίθεται το ζήτημα της σάρκας και της ηδονής, η οποία ορίζεται στο βιβλίο ως ''υποδοχή μου από τη σάρκα του άλλου'' (σ.227).

Γιατί, όμως, το εγώ εν γένει βασανίζεται στο ερωτικό φαινόμενο; Ακριβώς επειδή αυτή η αναφορά στην εποπτεία καταλήγει ως προβληματική, εφόσον, σύμφωνα με το συγγραφέα, το εγώ κινδυνεύει λόγω της ‘‘πληθώρας, της αυτονομίας και της χωρίς όριο ρευστότητας της εποπτείας’’ (σ. 185). Αν μάλιστα σταθούμε στο ρήμα ‘‘κινδυνεύει’’, ή στο αντιστάθμισμά του, το ‘‘ευελπιστεί’’, στο οποίο γίνεται αναφορά στο βιβλίο (σ. 170), θα δούμε, τότε, ότι αντικείμενο, εδώ, δεν υπάρχει. Και τι υπάρχει; Ένα προνόμιο. Το να είναι ‘‘η σάρκα μου το μόνο φυσικό σώμα που αισθάνεται κάτι διαφορετικό (κάποιο άλλο σώμα) από τον εαυτό της (σ. 217). Εάν κάτι μας θίγει, αποκτά σημασία.

Μεταξύ των άλλων, ενδιαφέρον έχει ο ορισμός, που ο Jean-Luc Marion δίνει για την περατότητα του άλλου. Άποψή του είναι ότι ο άλλος είναι εξ’ ορισμού άπειρος, γι’ αυτό και αποτελεί ένα ανοικτό προσκλητήριο προς διερεύνηση. Οπότε, εφόσον, τελικά, η έννοια της περατότητας του άλλου δεν υφίσταται επί του πρακτέου, η περατότητα δύναται να ορίζεται ως το τέλος της πρωτοβουλίας του εαυτού να αγαπήσει τον άλλον. Ο άλλος που παγιώνεται και δεν αποτελεί το σημείο φυγής, αλλά γίνεται ορισμένος, αρχίζει και παραγίνεται, ωριμάζει στα μάτια μου και δεν με αφορά πια. Τον έχω ήδη εξαντλήσει.

Διαβλέπουμε, εν κατακλείδι, ότι η πράξη του αγαπάν συντελείται αυθόρμητα, από αυτόν, που είναι αποφασισμένος να αγαπήσει πρώτος, χωρίς καμία διαβεβαίωση από τον άλλον. Ώστε, δεν είναι περίεργο εάν, μετά το τέλος μιας σχέσης, πενθούμε ακόμη, στην περίπτωση που δεν ήμαστε οι πρώτοι που αγαπήσαμε και αντλούμε το βιορυθμό μας από εκείνη, τη ληγμένη αλλά και άλεκτη σχέση. Στο ερωτικό φαινόμενο, το οποίο ο Jean-Luc Marion προσεγγίζει ως ένα φαινόμενο μη αποχρώντος λόγου, εάν οι έξι στοχασμοί συνοψίζονται σε μία φράση, ισχύει, τότε, ότι δεν πρέπει να φοβόμαστε να αγαπήσουμε, αλλά πρέπει να φοβόμαστε ότι, ναι, θα αγαπήσουμε. Η αγάπη του απόντος, αυτού που μας λείπει ή μας περιφρονεί, εξελίσσεται σε μια απόλυτη αγάπη, που δε ζητάει αποδείξεις ή αμοιβαίες υποσχέσεις παρά μόνο ποιεί τον εαυτό της. Και όταν δεν είμαστε οι ίδιοι, κατά έναν παράδοξο τρόπο, γινόμαστε ο εαυτός μας, αγαπώντας.

Σύμφωνα με το συγγραφέα, ‘‘η αγάπη ξεπερνά το είναι με μια περίσσεια που δεν έχει κοινό μέτρο μαζί του, επειδή δεν αναγνωρίζει τίποτε αντίθετό της, δεν έχει ανάποδη’’ (σ. 139). Όλα τα κεφάλαια θίγουν καίρια ερωτήματα για τα αισθήματα που εμπλέκονται-και μας εμπλέκουν-στο ερωτικό φαινόμενο. Τους έχει, όμως, αφαιρεθεί η φυσικότητα, εφόσον, εδώ, εξετάζεται η ερωτική αναγωγή και όχι η φυσική στάση πραγμάτων. Το μίσος, η ζήλεια, το ψεύδος και η αλήθεια, αλλά και η έλευση του τρίτου-του παιδιού- ερμηνεύονται χάρη και για χάρη του ερωτικού φαινομένου, ως εκφάνσεις μιας κοινής ακολουθίας.

Πρόκειται για ένα υπέροχο βιβλίο, το οποίο έχει αναδείξει, μέσω της μετάφρασης και του σχολίου του στο Επίμετρο, ο Χρήστος Μαρσέλλος.

Jean-Luc Marion Το ερωτικό φαινόμενο, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2008

Εκδόσεις Πόλις
Αιόλου 33, 105 51 Αθήνα
Τηλ. 210- 36 43 382,
Fax: 210- 36 36 501
Email: polis-ed@otenet.gr