Η φθηνή ζωή της Ιωάννας Ι.: ''Ρωγμή εκτός ύλης''

Του Θανάση Καβαλλιεράτου, εκδόσεις Αλεξάνδρεια

Τα αποτελέσματα από μελέτες και έρευνες, σχετικά με την ανατομία και τη λειτουργία του ανθρώπινου οπτικού συστήματος, έχουν δείξει ότι δεν βλέπουμε με τα μάτια μας. Καθώς διάφορες εικόνες από τον εξωτερικό κόσμο μονώνονται από την πραγματικότητα, ώστε να μεταφέρονται παθητικά στο εσωτερικό του εγκεφάλου, οι ειδικοί έχουν συμπεράνει ότι δεν βλέπουμε με τα μάτια μας αλλά με το σύνολο του οπτικού εγκεφάλου, που βρίσκεται στο πίσω μέρος του ινιακού λοβού. Οπότε, η όραση συνίσταται σε μια εξίσου ενεργή και δημιουργική διεργασία κατασκευής των οπτικών αντικειμένων και όχι απλώς σε μια πιστή αναπαραγωγή των εικόνων του εξωτερικού κόσμου.

Σε αυτό το πλαίσιο της ενεργούς κατασκευής των οπτικών αντικειμένων, ενδιαφέρον ενέχει η εξέταση του τρόπου με τον οποίο ένα κείμενο- ποίημα ή πεζό- μας αποσπά την προσοχή, ως οπτικό αντικείμενο και μας προσελκύει να το «δούμε» σε έναν κόσμο κεκλεισμένων των θυρών: σε ένα σπονδυλωτό σχήμα ανάγνωσης-γνώσης-επίγνωσης.

Το «πρωτόγνωρο» (ποιητικό) αντικείμενο δεν είναι παρά η αφορμή για να ανακαλέσουμε, ως αναγνώστες, παλαιότερα αναγνώσματα από τη μνήμη, και να εστιάσουμε στις λέξεις του παρόντος, έχοντας όμως, την εποπτεία ενός ανοικτού, διακειμενικού κόσμου του παρελθόντος και του μέλλοντος συνάμα. Τρόπον τινά, με οδηγό το ποίημα που σε μια δεδομένη στιγμή μας αποκαλύφθηκε, διανύουμε μια πορεία κλιμακωτής ανάγνωσης, από το αδιάφορο στο ενδιαφέρον. Αποδεικνύεται, οπότε, ότι οι επιρροές, που προέρχονται από παλαιότερα αναγνώσματα άλλων κειμένων, συγκολλημένων ως πρότυπα στη συνείδηση, ή απωθημένων ως υπότροπα στο ασυνείδητο, ήδη έχουν «δει» για εμάς. Ήδη έχουν διαμορφώσει τόσο τα κριτήρια της σκέψης όσο και της αισθητικής μας. Υπό αυτήν την έννοια, η τέχνη της διάκρισης, εκ του (δια)κριθέντος αποτελέσματος, είναι προτερόχρονη. Η σημασία του ενστίκτου, ως ένας συλλογικός λόγος που οδηγεί στη γνώση, προηγείται της σημασίας του αντικειμένου, ιδωμένου ως μια εξατομικευμένη αφορμή που προσφέρει γνώση. Και τούτο συμβαίνει, διότι το ένστικτο είναι διηνεκές και συνιστά έναν a priori κριτή για το εκάστοτε αντικείμενο, το οποίο εμφανίζεται στιγμιαία.

Διάβασα, λοιπόν, το ποίημα του Θανάση Καβαλλιεράτου Ρωγμή εκτός ύλης από τη συλλογή Η φθηνή ζωή της Ιωάννας Ι, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια. Αρχικά, ο συνδυασμός της «ρωγμής» και της «απουσίας της ύλης» μου κίνησε το ενδιαφέρον, οπότε το ποίημα πέτυχε τον αρχικό στόχο του αιφνιδιασμού και της επέμβασης επάνω αλλά και κόντρα στο γραμμικό χρόνο της καθημερινότητας. Στη συνέχεια, και ο συνδυασμός των λέξεων «συρίζοντας μελωδίες», διατηρεί τον τόνο αυθεντικότητας και πρωτοτυπίας του ποιήματος. Όμως, διαβάζοντας και βλέποντας το ποίημα στο σύνολό του, σχημάτισα τη γνώμη ότι, τελικά, πρωτοτυπία και ποίημα δεν «τερματίζουν» μαζί.

Θα προτιμούσα το ποίημα να είχε, για τελευταίο, το στίχο ‘‘σαν μια γραμμή αγαπημένων της προσώπων’’. Διότι, έπονται έξι στίχοι που πετούν τον αναγνώστη έξω από τον πηγαίο κόσμο των δέκα πρώτων στίχων. Τρόπον τινά, στους τελευταίους έξι στίχους, η ματιά του αναγνώστη δε βλέπει παρά μια αόριστη ποιητική έκφραση, την ασφυξία της οποίας μαρτυρούν οι εξής συνδυασμοί: «σβήνοντας ανάσες», «μονολογώντας αγάπησε», «βυθομετρούσε πεταλούδες» ( ενώ το «θα είχα κάτι από εκείνη να θυμάμαι», από μόνο του, συνιστά ιδιάζον γνώρισμα-παραπέτασμα «Λάμψης»…). Χάνεται, οπότε σε αυτούς τους έξι στίχους, ο αρχικός ρυθμός της γνήσιας αμεσότητας από το ποίημα. Και, ως αποτέλεσμα, το «αόριστο» στην ποίηση καταλήγει να προσιδιάζει σε «αδιάθετο» στερεότυπο.

Ας θυμίσω τι έχει επισημάνει ο Τ. Σ. Έλλιοτ: «Η ποίηση δεν είναι μια απελευθέρωση συναισθήματος, αλλά μια απόδραση από το συναίσθημα. Δεν είναι η έκφραση της προσωπικότητας, αλλά μια απόδραση από την προσωπικότητα. Αλλά βέβαια, μόνον όσοι έχουν προσωπικότητα και συναίσθημα γνωρίζουν τι σημαίνει να θέλεις να δραπετεύεις από αυτά». Σαφώς η προσωπικότητα και το συναίσθημα μπορεί να υπάρχουν, όμως, είναι δύσκολο το δέσιμο των στίχων να πετυχαίνει, πάντοτε, στην ολότητά του, ενόσω το πνεύμα παίζει με τη φωτιά, σε μια προσπάθεια μέθεξης των χρόνων: της σπίθας του τότε με το τώρα και το αύριο. Και βέβαια, αυτός δεν είναι ένας απλός προβληματισμός. Είναι ο προβληματισμός.

Θανάσης Καβαλλιεράτος, Η φθηνή ζωή της Ιωάννας Ι, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2009

http://www.alexandria-publ.gr/new/book.php?id=527
http://saligaros.googlepages.com/Telikavlepumemonometamatia.pdf
http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=92794

Εκδόσεις ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ:
ΣΟΛΩΝΟΣ 133, Τ.Κ:106 77 ΑΘΗΝΑ
ΤΗΛ.:210-3806305, 210-3821813
FAX: 210-3838173
alexpubl@alexandria-publ.gr

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΣΤΗ ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
ΠΕΣΜΑΤΖΟΓΛΟΥ 5 / ΣΤΑΔΙΟΥ 44, Τ.Κ.: 105 64 ΑΘΗΝΑ
ΤΗΛ.: 210-3311719