Στη Διαθήκη του Ορφέα από το μέλλον ως διαθήκη

Τουλάχιστον, σήμερα, δεν μπορεί να έχει στέρεα βάση το επιχείρημα, ότι δεν εικονογραφείται έμπνευση για το μέλλον, καθώς ολοένα και πληθαίνουν αυτοί που εκφράζονται αλλοπρόσαλλα, σαν αλλού να πατούν και αλλού να βρίσκονται μες στο πλήθος. Όταν η Άντζελα Γκερέκου έμελλε να γίνει υφυπουργός πολιτισμού, δεν γνώριζε για τα 5,5 εκατομμύρια του χρέους. Άλλο και τούτο πάλι… Μας εκπλήσσει το χρέος του τραγουδιστή «πολυτελείας», του Τόλη που τάιζε τσιπούρες τη μονάκριβη, τη γάτα. Και προσευχόταν, ακόμη και στον ύπνο του, την ώρα που κινιόταν στα λοξά και άλλαζε πλευρό. Μα, όντως. Είναι φοβερό. Είναι τραγική η λόξα… Περίμενες να χρεώνει τη χώρα αυτός ο θεοσεβής που άκουγε η γιαγιά μου στη διαπασών, από την κουζίνα, ενώ έβαφε κατράμι το μαλλί στο μπάνιο; Το άσμα «αδέρφια μου, αλήτες πουλιά» πού το πας; Του πεταγόταν το φρύδι, από το πάθος, ένα φρύδι λες και ήταν καλαμίδι. Άστο να πάει, άστο. Δεν έχει άλλο γύρισμα.

Έτσι είναι όμως. Η πολλή βλακεία θέλει και το σασπένς της, για να πάει κάτω. Αυτά τα δύο συντηρούνται μαγικά, το ένα από το άλλο. Προκειμένου να αντέξεις το δήθεν της βλακείας, πίνεις και λίγο από το σασπένς της αλήθειας. Ας σημειώσω: ενώ τη Μαρία Δαμανάκη έχω δει, για παράδειγμα, στο ΕΜΣΤ, καθώς και σε προβολές όπως της Λευκής Κορδέλας, και σε παραστάσεις, περίμενα το δικό της επίθετο να φιγουράρει για υπουργός ή υφυπουργός πολιτισμού. Οπότε, όταν ακούστηκε το όνομα της Άντζελας Γκερέκου στο Υπουργείο Πολιτισμού, δε θεώρησα μόνο «άστοχη» την επιλογή, αλλά μάντεψα, ότι πιθανότατα υπήρχε και σασπένς, για το οποίο θα γνωρίζαμε στην πορεία.

Σασπένς, εκτός από αγωνία, θα μπορούσε να σημαίνει και διαθήκη: αυτό που μεταφέρεται, από γενιά σε γενιά, ως ψυχολογία εξομοίωσης. Ιδίως στις σημερινές εποχές, και φαντάσου στο μέλλον, δεν υπάρχουν και πολλές διαθήκες, οπότε: μόνο σασπένς. Τίποτε πλέον δεν είναι δεδομένο, αφού για να υπάρξει κατηγορούμενο, πρέπει να υπάρξει και υποκείμενο. Όταν μας λείπει, αυτό που υπόκειται, τότε βρισκόμαστε στη διακειμενικότητα του σασπένς. Όμως ακριβώς γι’ αυτό, περισσότερο από ποτέ, διαπιστώνεται η επικαιρότητα του Ρίλκε, από τα κείμενα του οποίου καταγράφω, από μνήμης, το εξαιρετικό: «Να είμαστε κάπου συναρμοσμένοι. Έτσι εκπληρωνόμαστε: συνεισφέροντας τη μοναξιά μας σε μια κοινή υπόθεση» (Η Σοφία του Ρίλκε, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2009).

Και η κοινή υπόθεση προκύπτει μέσα από επιλογές. Αρκεί να υπάρχει στόχος. Δεν την έχουμε προδιαγράψει, αλλά συναρμολογώντας τις επιλογές μας, εν τέλει δημιουργείται μια κοινή πορεία, στο πλαίσιο της οποίας εξελισσόμαστε. Ως άνθρωποι, άρα, ως έμψυχοι φορείς της σχέσης πολιτικού και προσωπικού. Ακριβώς επειδή βρίσκουμε, πάντα, μπροστά μας, την αισθητική – εν προκειμένω, ας ξαναθυμίσω την εξαιρετική έκδοση, με τίτλο Αισθητική, του Χέγκελ, που κυκλοφορεί από τη Νομική Βιβλιοθήκη- πρέπει, και οι επιλογές μας, να ενέχουν αναγκαιότητα. Την αναγκαιότητα, σαφώς και την επινοούμε, αλλά για να επινοήσουμε, εξυπακούεται ότι «νοούμε». Οπότε, στη βάση της αρχής της νόησης, «συνδέουμε» και «συνεισφέρουμε». Ενοποιούμε.

Η Διαθήκη του Ορφέα, ταινία του 1960 διάρκειας 79’ που κυκλοφορεί από τη New Star και από τις 20/5 θα τη βλέπουμε στους κινηματογράφους, έρχεται να ενταχτεί σε ένα γνωστικό πλαίσιο, για να αξιοποιηθεί ανάλογα. Στοιχεία, όπως είναι η οικονομία της γλώσσας, ο ποιητικός ρυθμός και η εικόνα-σύμβολο, αφορούν σε μια σκηνοθετική πρόταση ιδωμένη ως «διαθήκη», από το άνοιγμα της οποίας έχουν μερίδιο όλοι: ηθοποιοί, μανάβηδες, σκηνοθέτες, χασάπηδες, συγγραφείς, στριπτιζέζ, ποιητές. Σημασία έχει η διαίσθηση, ώστε να εμπλουτίζεται, ακόμη και εν αγνοία μας, το πλαίσιο. Όπως έλεγαν, σε καθεστώς πολέμου: τη γνώση τουλάχιστον, δε μπορούν να σου την πάρουν. Οπότε, Η διαθήκη του Ορφέα έγκειται στην ίδια τη γνώση. Είναι η ιστορική επίγνωση του εαυτού, ενώ το εγώ περιφέρεται στον κόσμο των θυσιών και των απολεσθέντων πραγμάτων, και αναλαμβάνει τόσο την κατηγορία της αθωότητας, άρα και του συνεπακόλουθου βάρους για κάθε πιθανό έγκλημα, όσο και την κατηγορία της τόλμης, συνώνυμης της ζωής μέσα σε έναν κόσμο χωρίς κυριότητα. Ξαναγυρίζουν, τότε, το τέρας και το φάντασμα. Επανέρχεται ο Χέγκελ με το μοντέλο του κυρίου και του σκλάβου. Είναι αναμφισβήτητα ένας αγώνας μάταιος. Καθώς, όλα έχουν τεθεί και ήρθαμε αργά, δεν είμαστε παρά ώριμοι σκλάβοι.

Από την άλλη πλευρά, αυτό στο οποίο σκλαβωνόμαστε, μπορεί και να ξεσκλαβώνει αν θεοποιηθεί ή αναχθεί σε σύμβολο. Σαν τα κεράσια που τσιμπήσαμε, τρώγοντας το έργο της Art Athina 2010. Στην ουσία για μια στιγμή ήμαστε οι πιστοί των κερασιών. Όλα είναι τρομακτικά, ενόσω αφανίζουν, αλλά και μοναδικά συγχρόνως, ενόσω αφανίζονται. Αν αφανίζουν, κινδυνεύουμε, αλλά είμαστε μοναδικοί. Αν αφανίζονται, δεν κινδυνεύουμε, αλλά τότε είμαστε εμείς οι τρομακτικοί. Cherry – cheer- chain. Και αυτό είναι η ποίηση, η σύνδεση πέρα από τα όρια.

«Γρήγορα, ο κόκορας φωνάζει», «αυτό που μας κατέχει, κατοικείται», «η Πηνελόπη ήταν η τελευταία δοκιμασία που έπρεπε να ξεπεράσει ο Οδυσσέας», «μιλώ για τη μεταμόρφωση της ορχιδέας σε νεκροκεφαλή»…, είναι μερικές από τις φράσεις του Ζαν Κοκτό.

Στη Διαθήκη του Ορφέα βλέπουμε και τον Πικάσο. Από τις συζητήσεις με τίτλο Κινηματογράφος και Ποίηση, που κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Αιγόκερως (Αθήνα 1986), ας υπενθυμίσω αυτό που και ο ίδιος ο Ζαν Κοκτό είχε δηλώσει στον Αντρέ Φρενιό για τον Πικάσο, τον οποίο συνάντησε το 1916: « ο Picasso ήταν για όλους μας ένα παράδειγμα κρυμμένης σταθερότητας, με την οποία ποτέ δεν κουράζεσαι και την οποία παρατηρείς μόνο αναδρομικά κι από κάποια απόσταση. Όπως ακριβώς τη νεκροκεφαλή του Holbein: αν την κοιτάξεις πλευρικά κι από κάποια απόσταση μοιάζει σαν συσσώρευση άμορφης μάζας. Η κεραμεική είναι κάπως έτσι, παρουσιάζεται ένα πρότυπο μέχρι που το μάτι αντιλαμβάνεται κάποιο άλλο. Ύστερα απ’ αυτό είναι δύσκολο να επιστρέψουμε στον παλιό μας τρόπο όρασης. Η υπομονή είναι για μας η προετοιμασία στην αναμονή αυτής της νέας οπτικής γωνίας» (σ. 31).

Χαίρομαι και για ένα λόγο παραπάνω: επειδή και ο Ζαν, όπως και ο Κάφκα, ήταν στο ζώδιο καρκίνος. Και θα κλείσω με το άλλο, που μοιράστηκε με τον Φρενιό: «η ποίηση πηγάζει απ’ αυτούς που δεν στεναχωριούνται γι’ αυτήν. Εμείς είμαστε επιπλοποιοί. Οι θεριστές του πνεύματος έρχονται μετά, κι αν τους ενδιαφέρει να κάνουν τα τραπέζια μας να μιλήσουν αυτό είναι καθαρά δική τους δουλειά» (σ.35).

Παίζουν: Jean Marais, François Périer, María Casares, Marie Déa, Henri Crémieux, Juliette Gréco, Roger Blin, Edouard Dermithe, René Worms, Raymond Faure, Pierre Bertin, Jacques Varennes

http://www.sevenart.gr/movie.php?id=433
http://www.enet.gr/?i=news.el.politikh&id=163313

Ράινερ Μαρία Ρίλκε, Ο οδηγός του ποιητή για τη ζωή, Η σοφία του Ρίλκε, ανθολόγηση Ulrich Baer, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2009
http://lego4.blogspot.com/2009/10/on-sofa-m.html

http://lego4.blogspot.com/2010/04/blog-post_8922.html