Arthur Rimbaud Εκλάμψεις (Illuminations)

από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης
Βλέποντας τα ποιήματα του Arthur Rimbaud (20.10.1854, Charleville, Ardennes -10.11.1891, Marseille), που κυκλοφορούν στη δίγλωσση πραγματικότητα – γαλλικών και ελληνικών, σε μετάφραση του Στρατή Πασχάλη- και σε χρώμα κόκκινο, από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης, χαίρομαι. Πρώτον, επειδή δεν πρόκειται για άλλον ένα δύστυχο, που εξέδωσε άλλη μία ποιητική συλλογή Γαβριηλίδης με δίστιχα ή το πολύ τετράστιχα και με παραπομπές σε άλλους ποιητές, όπως για παράδειγμα στην Κική Δημουλά. Ίσως να το ξανασκεφτούμε, παρόλο που εθιμοτυπικά ισχύει, ένα ποίημα η σελίδα, αν τελικά όλα τα «ποιήματα» είναι τετράστιχα, να ανήκουν σε μια μεγάλη οικογένεια, σε έναν όμορφο κόσμο το πρωί, ώστε να εκδίδονται μικρότερα, σε μέγεθος, βιβλία για τις νύχτες που μασάμε τις λέξεις μας ωμές.

Κι ύστερα αναρωτιούνται, τι έχουν τα έρημα και ψοφάνε… από τη δεδηλωμένη ομορφιά του και μόνο, ένα ποίημα που διστάζει να συνομιλήσει με το επικίνδυνο, είναι προορισμένο για το εμφανές της κατάστασης. Από μόνο του, δε δημιουργεί και, φυσικά, δεν είναι «κατάσταση». Απέχει του πραγματικού, δηλαδή του ενδεχόμενου, καθώς όλα, σε αυτό, είναι γραμμένα αναφορικά με τον κόσμο, αντί ο κόσμος να νοείται ως ένα σύνολο σημείων αναφοράς για το ποίημα.

Χαίρομαι, επίσης, που βλέποντας τα ποιήματα, ή αλλιώς τις Εκλάμψεις του Ρεμπώ, μου προκαλείται αυτό ακριβώς που υπονοείται, δηλαδή μια φυσική αντίδραση, ύποπτα συγκεκαλυμμένη από τις λέξεις, διά των οποίων τα φυσικά τοπία –landscapes- μετουσιώνονται σε γλωσσικά τοπία – langscapes, χωρίς να ρευστοποιούνται τόσο ώστε να είναι ακατάλληλα για να προκαλέσουν νέους συνειρμούς, όπως συμβαίνει δυστυχώς όταν διαπιστώνεται η πιστή καταγραφή του τοπίου, από το σύμπαν στο ποίημα, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει η δυνατότητα, τα όρια να ξεπεραστούν, ο ρυθμός στο τύμπανο να επανέλθει σαν το φάντασμα του ποιήματος, και να δώσει ώθηση στη νέα ιδέα. Οι Εκλάμψεις είναι αυτές που είναι, επειδή η προσωπικότητα του γράφοντος ενεργειακά διαχέεται στις λέξεις, ως η ίδια η δυνατότητα του κειμένου, δημιουργώντας ένα γρίφο για τη φύση εν γένει. Τι είμαστε, αν όχι φύση με λέξεις; Είναι πολύ ζωογόνο, πράγματι, να υπάρχει το πρωτότυπο κείμενο και δίπλα η μετάφρασή του στα ελληνικά. Διότι, ο ρυθμός του πρωτότυπου μοιάζει με το κολύμπι στα ανοιχτά της θάλασσας, ενώ η μετάφραση στα ελληνικά, αντίστοιχα, είναι η επιστροφή, από τα ανοιχτά και προσπελάσιμα ήδη, στα ρηχά και προσπελάσιμα πια. Αν το ήδη επαφίεται στο ανικανοποίητο, και το πια στο τέλμα χωρίς τίποτε άλλο να περιμένει κανείς, τότε ο συνδυασμός τους συνιστά το πλήρες.

Εν τούτοις, στη μετάφραση του Στρατή Πασχάλη, - απ’ ότι είδα, όνομα επιμελητή δεν αναφέρεται- μπορούν να γίνουν μερικές επισημάνσεις. Για παράδειγμα, στο Ποίημα «Πολιτείες» και στο άλλο, «Ιστορικό Βράδυ», κάποιες λεκτικές αναφορές, στη μετάφραση, αλλοιώνουν το νόημα, και αναπόφευκτα το ρυθμό. Στο μεν ποίημα «Πολιτείες», στο πρωτότυπο δίνεται τέλος: «d’ où viennent mes sommeils et mes moindres mouvements?». Το ισοδύναμό του, στην ελληνική μετάφραση, είναι: «απ’ όπου κατάγονται τα όνειρά μου και όλες μου οι ενέργειες;». Γνώμη μου είναι, ότι το ποίημα λήγει όπως ένα καρδιογράφημα, που δείχνει την αποδημητική φύση του ανθρώπου από τα εγκόσμια. Και βάσει των λεκτικών αναφορών, μια καταλληλότερη απόδοση θα ήταν: «απ’ όπου κατάγονται οι λήθαργοι και οι ελάχιστες κινήσεις μου;». Και δεν είναι, πιστεύω, αδυναμία της μετάφρασης, ο αναγνώστης να ανταμώνει την ίδια λέξη-εικόνα (π.χ. την «κίνηση») περισσότερες από μία φορές, αν ήταν και επιλογή του ποιητή να τη χρησιμοποιήσει δις, στο πρωτότυπο κείμενο. Στο δε ποίημα «Ιστορικό Βράδυ», βλέπουμε: «certitudes si peu malignement indiquées dans la Bible et par les Nornes (..)», το οποίο μεταφράζεται ως: «βεβαιότητες που μες στη Βίβλο κι από τις Νόρνες δηλώνονται με τόσο λίγη μοχθηρία». Γνώμη μου είναι, ότι το «si peu» προσδιορίζει τη μετοχή και όχι το επίρρημα, ώστε μια καταλληλότερη εκδοχή ισοδυναμίας, που θα αφορούσε στο πρωτότυπο, να είναι: «βεβαιότητες που μες στη Βίβλο κι από τις Νόρνες ελάχιστα δηλώνονται από κακοήθεια». Βεβαίως, δεν θα προέβαινα σε αυτές τις αναφορές, αν δε μου άρεσε η δίγλωσση έκδοση και αν δεν με κρατούσε, η ανάγκη να ταξιδέψω στην ποίηση του Ρεμπώ ακόμη περισσότερο, ακόμη παραπέρα, ώστε αυτή η παραμονή μεταφράστηκε και σε μια επιμονή να προσέξω ιδιαίτερα κάποια από τα σημεία.
Κλείνοντας, επιλέγω: «J’ ai tendu des cordes de clocher à clocher; des guirlandes de fenêtre; des chaînes d’ or d’ étoile à étoile, et je danse».
Η μετάφραση παραλείπεται. Αναζητείστε το βιβλίο.

Arthur Rimbaud Εκλάμψεις (Illuminations), εκδόσεις Γαβριηλίδης, Αθήνα 2008

http://www.mag4.net/Rimbaud/poesies/Villes2.html
http://www.mag4.net/Rimbaud/poesies/Soir.html
http://www.mag4.net/Rimbaud/poesies/Vagabonds.html
http://www.mag4.net/Rimbaud/poesies/Mystique.html