ΜΉΔΕΙΑ: του Lars Von Trier, 1988, 75’

Το δράμα είναι γνωστό από τον Ευρυπίδη. Ο Lars Von Trier, όμως, με αφορμή το σενάριο του επίσης Δανού σκηνοθέτη Καρλ Ντράγιερ, το οποίο εκείνος έγραψε το 1960 αλλά δεν ολοκλήρωσε ποτέ σε ταινία, προσφέρει, όπως ο ίδιος αναφέρει, στα εισαγωγικά της ταινίας, ‘‘μια μνεία στο δάσκαλο’’ και δημιουργεί ένα έργο. Δεν κάνει απλά και μόνο άλλη μία ταινία για τη Μήδεια. Όπως και στη γραφή του Χάινερ Μύλλερ στο Μήδειας Υλικό (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα), ομοίως και στον Trier διακρίνεται μια θραυσματική άποψη ή έποψη του κόσμου, ώστε ο απροσανατόλιστος χαρακτήρας του έργου να ευνοεί την ανατολή μιας νέας πραγματικότητας.

Ειδικότερα, η Μήδεια του Trier διακρίνεται από την απόφαση του Κρέοντα, η οποία αφορά στην επικείμενη καταδίκη στην εξορία, ώστε ο Ιάσων και η κόρη του Κρέοντα, Γλαύκη (το όνομά της σημαίνει ‘‘νύμφη’’) να ζήσουν ανενόχλητοι στην Κόρινθο. Το δράμα έπεται της Αργοναυτικής εκστρατείας. Πριν, όμως, η Μήδεια οδηγηθεί στο μοναστικό περιβάλλον και πέραν του όχλου, κατορθώνει να λάβει εικοσιτετράωρη διορία από τον Κρέοντα και παραμένει αυτή η ενοχλητική πληγή για τον άντρα που, πρώτα δέχτηκε την αρωγή της και απόκτησε το χρυσόμαλλο δέρας, ενώ ύστερα την εγκατέλειψε με τα δυο παιδιά τους για να νυμφευτεί τη Γλαύκη ή –κατά μία έννοια- την απόφαση του ανωτέρου του.

Αν και κάθε φιλόδοξος έχει πρότυπο το βασιλιά του, εξαπατά τον εαυτό του, παραγνωρίζοντας το γεγονός ότι αυτός ο βασιλιάς δεν είναι μόνο πρότυπο αλλά και αντίζηλος, οπότε η Γλαύκη δεν είναι παρά ένα μέσο, ώστε οι δυο αντίπαλοι, Κρέων και Ιάσων, να πλησιάσουν, ο ένας τον άλλον, μέσα στο ίδιο στρατόπεδο. Τελικά, τι θα ήταν η Γλαύκη, αν δεν υπήρχε ο Κρέων; Ενώ η Μήδεια…

Αυτή στέκει από μόνη της, με την πλάτη γυρισμένη στην εικόνα, στη θέαση, στη ζωή. Μαυροφορεμένη, από το πρώτο στιγμιότυπο της ταινίας, εμφανίζεται, περιστροφικά, ως μια Medea da Vinci, που αψηφά τα δέοντα, διαχέεται στον κύκλο της αβεβαιότητας και γίνεται άλλη, καθόσον η ερωτική επιθυμία για τον Ιάσωνα, με τα παρεπόμενα που αυτή συνεπάγεται, με το μίσος και την πάταξη του κοινού τους παρελθόντος, όλα αυτά την έχουν διεμβολίσει και την έχουν εναποθέσει στα ύδατα μιας αναζήτησης χωρίς νόημα ή μάλλον, με το υπέρτατο νόημα, εάν θυμηθούμε ότι, για τον Νίτσε, όπως τον ερμηνεύει ο Deleuze, ''το νόημα ενός πράγματος είναι η σχέση αυτού του πράγματος με τη δύναμη που το σφετερίζεται''.

Εδώ, λοιπόν, στην περίπτωση της Μήδειας, η δύναμη που τη σφετερίζεται δεν είναι παρά ο ίδιος ο Ιάσων και όχι ο Κρέων. Εδώ, εξετάζεται το κατ’ ιδίαν αυτοκρατορικό, νομικό πρόσωπο του έρωτα, διερευνάται το προσωπικό και όχι το δημόσιο δίκαιο. Καθώς, όπως και στο έργο προφέρεται, ‘‘δεν υπάρχει μεγαλύτερος καημός από την αγάπη’’… Οι αφροί των νερών, από την άλλη, πώς να μην ανακαλέσουν τους στίχους του ποιητή Σεφέρη ‘‘τα μυστικά της θάλασσας ξεχνιούνται στα ακρογιάλια/ η σκοτεινάγρα του βυθού ξεχνιέται στον αφρό’’;

Κατά συνέπεια, η ποιητική σκηνοθεσία του Trier, η γονατισμένη Μήδεια πλάι στα κύματα με καλυμμένο, πάντα, το κεφάλι της, εκτός από το τέλος του έργου, όπου επάνω στη βάρκα με κατεύθυνση το πουθενά, τα κόκκινα μαλλιά της ανεμίζουν, δίνει στον αναγνώστη-θεατή πολλά κλειδιά για να ανοίξει τη σκέψη του και να περιπλανηθεί στο ερωτικό φαινόμενο, στους συνειρμούς, που πηγάζουν από την έλξη και τη σχέση δύο ανθρώπων. Αισθητική που θυμίζει αναπαραστατικό κενό, όπως στον Έντουαρντ Χόπερ ή στον Μαγκρίτ, σεβόμενη την επιθυμία του ίδιου του Ντράγιερ, ατμόσφαιρα που δε σφετερίζεται τη ζωή, αλλά δημιουργεί τη δική της αυτόνομη οντότητα. Δεν τίθεται ζήτημα ερμηνευτικού προβλήματος, καθώς, το έργο συνιστά μια νέα ερμηνεία της γλώσσας, στα πλαίσια της οποίας το αρκετό είναι κραταιό, το ύποπτο είναι το ορθώς βέβαιο.

Στο τέλος του έργου, ο Trier τοποθετεί τον Ιάσονα να περιπλανάται στα χόρτα, τα οποία θα μπορούσαν, συνειρμικά, να παραλληλιστούν με τα μόλις ανάκατα μαλλιά της Μήδειας. Η άβυσσος της γυναικείας ψυχής, η πλουτοκρατική δύναμη των αισθημάτων οδηγούν στη λύση του δράματος, ώστε ο σκηνοθέτης (και μπροστά στο πείσμα εκείνων, που ρωτούν ένα σκηνοθέτη σαν τα μικρά παιδιά γιατί επέλεξε μιαν υπόθεση από μια άλλη) ξαναθυμίζει ότι: ‘‘η ανθρώπινη ζωή είναι ένα ταξίδι στο εκεί, όπου μόνον ένας θεός μπορεί να βρει το δρόμο, γιατί όσα ο άνθρωπος δεν τολμά να πιστέψει, τα φέρνει ο θεός’’.

Προφανώς, δεν είναι θρησκόληπτος ο Trier, τουναντίον. Εστιάζει, όμως, στο θεό, που όλοι κρύβουμε μέσα μας, στον εαυτό παρατηρητή, στο εγώ που ζητά να είναι, πέρα από βεβαιότητες και κάδρα του αντικειμενοποιημένου εγώ. Το μυστήριο με και για το άλλο, η σχέση της ετερότητας, σε συνδυασμό με το επέκεινα, απασχολούν τον Trier, με αποτέλεσμα να εκτοπίζει το ζήτημα τιμής της Μήδειας σε ένα άχρονο φάσμα, στο σήμερα, στο αύριο, στο χτες.

Εξάλλου, όλοι γνωρίζουμε πως το αύριο είναι ψήγματα, θραύσματα του χτες, εν δυνάμει διαφορετικά, ποτέ, όμως, κατοχυρωμένα. Και το άλογο που σβήνει -στο 52ο λεπτό του έργου- στην άμμο, η Γλαύκη που φορά το νυφικό στεφάνι, το δώρο της Μήδειας, στο κεφάλι και ματώνει, λίγο πριν δηλητηριαστεί, και το άκουσμα των ανάστατων πουλιών στον αέρα, ως στίγμα του μαστιγώματος, όλα, ανεξαιρέτως, συνιστούν εικόνες απαράμιλλης γοητείας για τον αναγνώστη-θεατή. Τέλος, και η επιλογή ακόμη του σκηνοθέτη η Μήδεια (Κίρστεν Όλεσεν) να κρεμάσει τα παιδιά της, αντί να τα μαχαιρώσει (Ευριπίδεια εκδοχή) ή να τα δηλητηριάσει (εκδοχή Ντράγιερ), δείχνει τη σφριγηλή σκηνοθετική άποψη, η οικονομία της οποίας δημιουργεί έναν ρυθμό έντασης, προσοχής, ευθύνης. Διότι, η ευθύνη προκαλείται όταν υπάρχει πάθος.

Εξαιρετικές οι ερμηνείες της Κίρστεν Όλεσεν και του Ούντο Κίερ.

Μήδεια: Από 19 Απριλίου στους κινηματογράφους.

Σκηνοθεσία – Σενάριο: Lars von Trier
Παίζουν: Udo Kier (Jason), Kirsten Olsen (Medea), Henning Jensen (Kreon), Solbjerg Højfeldt (nurse), Baard Owe (Aigeus), Preben Lerdorff Rye (teacher), Ludmilla Glinska (Glauce).
Φωτογραφία: Sejr Brockmann
Μοντάζ: Finnur Sveinsson
Κοστούμια: Annelise Bailey
Μουσική: Joachim Holbek.
Παραγωγή: Danmarks Radio

Διανομή: New Star dvd (2003), 75'

Artplex Attica A.E,

Αριστείδου 13, Καλλιθέα, 17671,
210-9512991, fax: 210-9566245
Email: newstarcine@gmail.com

Επίσης:
Για τον Trier: http://www.klg.gr/Lars%20von%20trier.htm πολύ καλή σύνοψη του έργου του από την κινηματογραφική λέσχη Γυθείου.