Πρόσκληση σε συνέντευξη:με την Ελένη Σταμπόγλη(β)

β' μέρος της συνέντευξης με τη μία από τις δύο «ψυχές» των εκδόσεων Καλειδοσκόπιο, την Ελένη Σταμπόγλη, ιστορικό και συγγραφέα του βιβλίου Πρόσκληση σε γεύμα .

Επειδή είστε και ιστορικός, θα ήθελα να σας ρωτήσω: ποιες είναι οι αρχές της τότε κοινωνίας που μπορούμε να καταλάβουμε, διαβάζοντας ένα από τα βιβλία της σειράς Στους δρόμους του Βυζαντίου;

Ε.Σ: Η μελέτη της καθημερινής ζωής των ανθρώπων είναι ένα από τα θέματα με τα οποία καταπιάστηκε η σύγχρονη ιστορική έρευνα, ιδίως στα τελευταία 20-30 χρόνια. Αυτή η έρευνα ξεκίνησε με τη δουλειά των μεγάλων ιστορικών, αρχικά στηρίχτηκε στο έργο διαφόρων σχολών –στη Γαλλία και αλλού-, και, στη συνέχεια, εξελίχτηκε. Σήμερα, οι ερευνητικές κατευθύνσεις εμπλουτίστηκαν. Όταν εστιάζουμε, όμως, το ενδιαφέρον μας στα παιδιά, αυτή η μελέτη της καθημερινής ζωής έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Και αυτό, επειδή η διδακτική της ιστορίας, σε αυτές τις ηλικίες, απαιτεί να «πατήσεις» επάνω σε πράγματα, τα οποία θα είναι οικεία για τα παιδιά.

Η καθημερινότητα είναι μια βιωμένη εμπειρία για τα παιδιά. Ώστε, μέσα από τις δικές τους, βιωμένες εμπειρίες, σε σχέση με τον τρόπο και τα είδη της διατροφής, -εάν διαφέρει, για παράδειγμα, αυτό που τρώνε στις γιορτές ή εάν επηρεάζεται από την οικονομική μας κατάσταση-, τα παιδιά μπορούν να μυηθούν στις συνήθειες της βυζαντινής κοινωνίας και να συζητήσουν για τις ομοιότητες και τις διαφορές, οι οποίες ενώνουν και, αντίστοιχα, χωρίζουν τις δύο κοινωνίες: τη σημερινή με τη βυζαντινή.

Βιώνουμε την καθημερινότητα μέσα από τις εμπειρίες μας και άρα, μέσα από την ανάληψη των ρόλων. Πρόσεξα ότι στα βιβλία οι παραπομπές σε πηγές είναι αρκετές, αν όχι πολλές.

Ε.Σ: Αυτό ήταν ένα άλλο στοιχείο του σχεδιασμού αυτής της σειράς. Ο στόχος, όπως προανέφερα, ήταν αφενός η πανεπιστημιακή κοινότητα να προσεγγίσει τις μικρές ηλικίες, και αφετέρου να «μιλήσουν» οι βυζαντινοί. Γι’ αυτό και πριν γίνει της μόδας η αναφορά στις πηγές, είχαμε επιλέξει πολλά αποσπάσματα βυζαντινών κειμένων να μεταφραστούν στη νέα ελληνική και να παρατίθενται, αυτούσια, μέσα στη ροή του κειμένου, ώστε ένα παιδί να αντιληφθεί ότι και οι βυζαντινοί δεν ήταν μακρινοί, παλιοί πρόγονοι, που δεν είχαν καμία σχέση με εμάς. Αντίθετα, ήταν άνθρωποι με τις γνωστές, σε όλους μας, προσδοκίες και αγωνίες: έτρωγαν και χόρευαν, πονούσαν, εργάζονταν και αρρώσταιναν. Νομίζω ότι αυτό τους κάνει πολύ ανθρώπινους. Και το να κάνεις το αντικείμενο της μελέτης σου κοντινό και ανθρώπινο, σε προδιαθέτει να θέλεις να το γνωρίσεις καλύτερα.

Οι πηγές παρατίθενται, πάντα, σε χρώμα. Αυτό τις ξεχωρίζει από το κείμενο. Δεν είναι υπό τη μορφή υποσημειώσεων, στο πίσω μέρος του βιβλίου. Είναι ενταγμένες στην κεντρική αφήγηση.

Για παράδειγμα, στο βιβλίο σας Πρόσκληση σε γεύμα, αρχικά μαθαίνουμε για τον άγιο Λουκά το Στυλίτη- προφανώς «Στυλίτης», επειδή καθόταν σε ένα στύλο-. Βλέπουμε ότι τη ζωή του χαρακτηρίζουν η υγιεινή διατροφή («χόρτα») και η θρησκευτική πίστη («προσευχή»), ενώ τη σχέση του Λουκά του Στυλίτη με τον ψαρά μπορούμε να παραλληλίσουμε με μια σημερινή σχέση ενός πνευματικού ανθρώπου με έναν εργάτη. Όμως, η ιστορία δεν τελειώνει, κατά ένα «μαγικό» τρόπο, χωρίς να φαίνεται ο στόχος;

Ε.Σ: Η συγκεκριμένη ιστορία, στην οποία αναφέρεστε, είναι από τους Βίους των Αγίων και το θέμα της είναι ένα θαύμα. Αυτές οι αφηγήσεις είχαν διδακτικό ρόλο, ακόμη και στη δική τους την εποχή. Μέσα από τη διήγηση του θαύματος, η κοινότητα αποκτούσε και δεχόταν ένα επιπλέον μήνυμα. Ωστόσο, το πλαίσιο που ενδιαφέρει εμάς, είναι αυτό της καθημερινότητας. Στην προκειμένη ιστορία, ο άγιος απευθύνεται σε ψαράδες, που έχουν τις συγκεκριμένες βάρκες, τα συγκεκριμένα δίχτυα καθώς και τη συγκεκριμένη επαγγελματική ρουτίνα. Αυτή μας ενδιαφέρει, αυτή τη στιγμή, να αφηγηθούμε. Βεβαίως, σε ένα δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης, βλέπουμε ότι η βυζαντινή κοινωνία ήταν μια κοινωνία που πίστευε, δηλαδή, θρησκευόμενη. Αυτό το στοιχείο, επίσης, έχει τη σημασία του.

Η βυζαντινή κοινωνία ήταν και της ιεραρχίας.

Ε.Σ: Βεβαίως. Οπότε, η παραπομπή σε μία πηγή επιδέχεται πολλές αναγνώσεις και έχει πολλά πράγματα να δείξει.

Θα μου άρεσε να υπήρχε και ένα δευτερεύον κείμενο διερευνητικής προσέγγισης για την παραπομπή, ώστε να μας «εντάξει» στους ρόλους των σχέσεων των προσώπων.

Ε.Σ: Αυτό είναι το έργο του δασκάλου. Άλλωστε, το μικρό μέγεθος του βιβλίου δεν είναι συμπτωματικό, αλλά γίνεται «σκόπιμα». Το βιβλίο δεν επιδιώκει να αφηγηθεί τα πάντα. Θέλει να δώσει μόνο τις αφορμές και από εκεί και έπειτα, νομίζω ότι κάποιος εκπαιδευτικός, που επιθυμεί να εξελίξει περαιτέρω τη συζήτηση, έχει πολλά εναύσματα για να το κάνει. Ώστε ο στόχος μας να ‘προικίσουμε’ και με μία χρονολογική ραχοκοκαλιά αυτά τα βιβλία, αιτιολογείται επειδή πρόκειται για μια θεματική προσέγγιση, και σαφώς επειδή υπάρχει μια δυσκολία για τα παιδιά να εντάξουν αυτά που διαβάζουν στην αφήγηση και να τα αντιμετωπίσουν διαλεκτικά, σε σχέση με τα σχολικά αναγνώσματα. Για την καλύτερη πρόσληψη της γνώσης από τα παιδιά, προσθέσαμε τόσο ένα χρονολόγιο όσο και ένα γλωσσάρι, στο τέλος του κάθε βιβλίου. Το γλωσσάρι αφορά κυρίως στην ιδιαίτερη θεματική του βιβλίου.

(συνεχίζεται)

Eκδόσεις Καλειδοσκόπιο
Ομήρου 50, 106 72
210- 36 27 641
210- 36 32 788
http://www.kaleidoscope.gr/
info@kaleidoscope.gr

*η πλήρης συνέντευξη έχει δημοσιευτεί στην εφημερίδα Ο Καστρολόγος, της ένωσης ελληνικών πόλεων με Μεσαιωνικά Κάστρα, τεύχος 5, Ιανουάριος 2010.